آیه

وَ أَوْفُوا الْکیلَ إِذا کلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِک خَیرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلا[1]

ترجمه

و هنگامی که چیزی را برای معامله پیمانه می کنید، حقّ پیمانه را ادا نمایید، و با ترازوی درست وزن کنید. این کار بهتر، و عاقبتش نیکوتر است

توضیح:

 تجارت در اسلام، احکام، آداب و شروطی دارد که رعایت آن سبب پاکی مال و افزایش روزی می گردد. پیشوایان بزرگ اسلام همواره بازاریان را با این احکام و آداب آشنا ساخته و آنان را به رعایت آن توصیه می کردند. یکی از احکام تجارت، رعایت انصاف در انجام معامله و پرهیز از گران فروشی یا فریب دیگران است. آیات ابتدایی سوره ی مطففین در کنار آیات متعدد دیگری از قرآن، به این مطلب اشاره دارد. توجه به این آیات هر وجدان خفته ای را بیدار خواهد ساخت.

متأسفانه این گناهان رواج زیادی در اجتماع داشته و آثار مخرب و زیان بار فرهنگی و اقتصادی آن نادیده گرفته شده است. با نگاهی به سرگذشت قوم شعیب، درمی یابیم که مهم ترین عامل انحطاط و فروپاشی اخلاقی این قوم، گران فروشی و عدم رعایت انصاف در معامله است. بنابراین، جامعه ی اسامی نیز باید از این واقعه ی تلخ تاریخی عبرت گرفته و در برابر این آفت بزرگ اقتصادی هوشیار باشند.

آیه ی فوق به حقیقتی مهم و تأثیرگذار در این زمینه اشاره و بیان می کند که انجام نیکوی معامله و رعایت آداب و احکام آن، برای فرد و اجتماع سودمندتر است؛ زیرا اعتماد را به بازار سرمایه و تجارت بازگردانده و موجب رونق خرید و فروش شده و زمینه ی بهتری برای استقرار عدالت اقتصادی ایجاد می کند.

نکته ها:

«قسطاس»، از ترکیب دو کلمه ی «قسط» به معنای عدل و «طاس» به معنای کفه ی ترازو می باشد.[2] در حدیث آمده است: امام معصوم، نمونه و مصداق «قسطاس مستقیم» در جامعه ی اسلامی است.[3]

مسائل داد وستد و رعایت حقوق مردم در معاملات، چنان مهم است که قرآن بارها روی آن تأکید کرده و بزرگ ترین آیه قرآن،[4] مربوط به آن و سوره ای به نام «مطففّین» (کم فروشان) نام نهاده شده است. اوّلین دعوت بعضی پیامبران، همچون حضرت شعیب نیز ترک کم فروشی بوده است.[5]

پیام ها:

1- بازار مسلمانان، باید از تقلّب و کم فروشی دور باشد و فروشنده ی آن باید امین، دقیق، درستکار و با حساب و کتاب باشد. «أَوْفُوا الْکیلَ»

2- ایفای کیل و پیمانه ی صحیح، از نمونه های وفای به پیمان است که در آیه ی قبل گذشت، زیرا معامله، نوعی تعهّد است. أَوْفُوا بِالْعَهْدِ. .. أَوْفُوا الْکیلَ

3- ترازو و وسایل سنجش و محاسبات تجاری، باید سالم و دقیق باشد. «وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ»

4- دقّت در ترازو، وزن و محاسبات، عامل خیر وبرکت است و کم فروشی، خیر و برکت را می برد. «ذلِک خَیرٌ»

5- فلسفه ی فرمان های الهی، خیر خود انسان هاست. أَوْفُوا زِنُوا. .. ذلِک خَیرٌ

6- درستکاری اقتصادی، برتر از دارایی وکسب مال از راه کم فروشی است.

نتیجه ی دادوستد درست و رعایت حقوق مردم، به خود انسان باز می گردد، چون ایجاد اعتماد می کند، ولی کم فروشی و نادرست بودن میزان و حساب، جامعه را به فساد مالی و سلب اعتماد می کشاند. پس پایان و پیامد خوب، در گرو درستکاری است. «ذلِک خَیرٌ»

7- کسب صحیح، موجب خوش عاقبتی است. «أَحْسَنُ تَأْوِیلًا»

کم فروش گرچه به سود موّقت می رسد، ولی از دست دادن اعتبار دنیوی و فراهم شدن عذاب اخروی، کار او را بدفرجام می کند.

حدیث:

امام علی: «یا مَعشَر التُّجّارِ!.. .جانِبوا الکذِبَ و تَجافَوا عنِ الظُّلْمِ، و أْنصِفوا المظلومِینَ»  ای جماعت تاجران!.. . از دروغ گفتن دوری کنید؛ از ستم کردن فاصله بگیرید؛ و با مظلومان به انصاف و عدالت رفتار کنید.[6]

شعر

هیچ میزانی درین بازار چون انصاف نیست

گوهر خود را نمی سنجی به این میزان چرا