سبک  زندگی اسلامی

منظور از محافظان نماز در آية 34 سورة معارج والّذين هم علي صلاتهم يحافظون، و آنها كه بر نماز خود مواظبت دارند، چه كساني هستند؟

پاسخ

به اجمال بايد گفت: اين صفت به همراه هشت صفت ديگر كه در آيه‎هاي 22 تا 34 همين سوره آمده، ويژگيهاي نمازگزاران (مصلّين) است.

توضيح:

در آيات شريفة سورة معارج در ابتدا، انسان را هلوع (حريص) معرفي مي‎كند، - اين خصوصيت منجر به «جزع» يعني بي تابي به هنگام برخورد با بدي‎ها، و «منوع» يعني جلوگيري از رسيدن خير به ديگران مي‎شود- وپس از آن، افرادي را از دايرة فراگير آن استثنا مي‎كند و مي‎فرمايد: مگر نمازگزاران كه اين گونه نيستند.

سپس براي اين گروه ويژگي‎هاي چندي بر مي‎شمرد از جمله:

1- تداوم بر نماز، الّذين هم علي صلاتهم دائمون، آنها كه نمازشان مرتب به جاي مي‎آورند./23

2- محافظت از نماز، و الّذين هم علي صلاتهم يحافظون،آنها كه بر نماز خود مواظبت دارند./34

3- اداي حقوق مالي،والّذين في اموالهم حق معلوم،   وآنها كه در اموالشان حق معلومي است./24

4- اعتقاد به قيامت و ترس ازعذاب الهي،والّذين هم من عذاب ربهم مشفقون،وآنها كه از عذاب پروردگارشان بيمناكند./27

5- عفت و پاكدامني، والّذين هم لفروجهم حافظون، و آنها كه دامان خويش را [از بي عفتي] حفظ مي‎كنند./29

6و7- رعايت عهد و امانت،والّذين هم لأماناتهم و عهدهم راعون، و آنها كه امانت‎ها و عهد خود را رعايت مي‎كنند./32

8- اداي شهادت،والّذين هم بشهاداتهم قائمون، آنها كه براي شهادت به حق قيام كنند./33

بنابراين، مقصود از الّذين هم علي صلاتهم يحافظون نه همه مردم هستند و نه همه مسلمانان، و نه حتي همة مؤمنان، بلكه تنها آن دسته از مومنان كه افزون بر مداومت بر اقامة نماز، شرايط و حدود آن نيز رعايت مي‎كنند و به روز قيامت اعتقاد دارند، به دنبال فحشاء وبي عفتي نمي‎روند، رعايت عهد و امانت مي‎كنند و ... از اين‎گونه افراد در فرهنگ قرآن به «مصلّين» تعبير شده است.

بلي اين نوع نمازگزاردن، ويژگي بندگان خاص خداست چرا كه مي‎فرمايد: قل لعبادي الّذين آمنوا يقيموا الصّلوة بگو به بندگان[خاص] من كه ايمان آورده‎اند نماز را بر پا دارند (ابراهيم/31).

بايد توجّه داشت كه در فرهنگ قرآن، نمازگزار، تنها آن كسي نيست كه فقط ركوع و سجده و قرائت و ذكر به جاي آورد و از ديگر امور غافل باشد. بلكه نماز گزار واقعي كسي است كه رعايت امور مالي، اخلاقي، اعتقادي و...  را كه بخشي از ماهيت و حقيقت نماز است نيز بنمايد. چرا كه تنها به جاي آوردن قرائت و سجده و ركوع و... بدون رعايت حدود و شرايط نه تنها به حال نمازگزار مفيد نخواهد بود بلكه خود وبال او خواهد شد زيرا كه در جاي ديگر فرمود:فويل للمصلّين الّذين هم عن صلاتهم ساهون، واي به حال نماز گزاراني كه نماز خود را به دست فراموشي مي‎سپارند(ماعون/4و5).

امّا چگونه مي‎توان نماز را حفظ كرد؟

پيش از پرداختن به اصل پاسخ، ياد آور مي‎شود كه بي شك حفاظت از نماز، تنها تداوم بر اقامة آن نيست چرا كه از اين دو به عنوان دو وصف جدا از هم اشاره مي‎كند، بدين معني كه منظور از مداومت، انجام آن در وقت و قضا نكردن آن است و مقصود از محافظت، اهميت دادن به نماز و به جاي آوردن آن در كاملترين شكل ممكن است اگر چه مداومت نيز خود، يكي از مراتب محافظت به شمار مي‎رود.

اينك مي‎گوييم، حفظ كردن نماز و نگهداري آن از آفات در سه مرحله و يا سه زمان بايد صورت گيرد.

الف:قبل از نماز (مقدمات) كه عبارتند از: اهتمام به انجام نماز، انتظار دخول وقت، تحصيل طهارت (وضو، غسل يا تيمم)، فراهم كردن لباس و مكان پاك و مباح، حضور در مسجد، اهتمام به نماز جماعت و بالاخره مقدم داشتن نماز بر همه چيز.

ب:در حال نماز (مقارنات)، و آنها عبارتند از: انجام صحيح اذكار و اوراد و اركان، انجام ندادن مبطلات، توجّه به آنچه انجام مي‎دهد، حضور قلب و نفي ريا وسمعه و انجام تعقيبات و نوافل.

ج:پس از نماز (متأخّرات)، همانند حبط نكردن اصل عمل، عجب نكردن به آن، عدم ارتكاب معاصي و لغويات و لهويات پس از نماز.

مجموع اين عوامل و آفتها، در همين آيات از الاّالمصلّين تا علي صلاتهم يحافظون به نحوي گنجانده شده است، در روايتي از امام باقر علیه السلام نيز مي‎خوانيم كه فرمود: «هذه الفريضة من الصلاة من صلاّها لوقتها، عارفاً بحقّها لايؤثّر عليها غيرها كتب اللّه له بها برائة لا يعذّبه.هر كس نماز را در وقتش به جاي آورد و به حقش آگاه باشد و چيزي را بر آن مقدم ندارد خداوند برائت از عذاب را براي وي مقرر مي‎دارد.(مجمع البيان ج 5 صفحه357.)

در نتيجه، حفظ نماز، رعايت آداب، شرايط، اركان وخصوصيات آن كه در چند امر جلوه مي‎كند لازم است.

1- آداب ظاهري كه عامل صحّت و مانع از بطلان و فساد نماز است.

2- آداب باطني كه روح نماز است و نماز گزار را از غير خدا باز مي‎دارد.

3- از بين بردن موانع اخلاقي كه سدّ راه قبول آن است.

بطور كلي مي توان شرايط يك نمازگزار واقعي را به دو بخش اصلي تقسيم كرد:

يكي صفات و ويژگي هاي انسان نمازگزار در خارج از نماز

و ديگري آداب و شرائطي كه مي بايست يك نماز گزار واقعي آنها را در درون نماز رعايت كند.

 در بخش ویژگی های نمازگزار از باب نمونه مي توان به اين امور اشاره كرد:

1. تقوي و ترك گناه: يكي از امور مهمي كه بيش از هر چيز رعايتش براي نمازگزار واقعي ضروري است، محافظت بر نفس، اعمال و رفتار خويش است، يعني دوري گزيدن از هر آنچه را كه خداوند متعال از انجام آن ناخشنود است و گناه و معصيت الهي بشمار مي رود، چرا كه حقيقت گناه و معصيت چيزي جز آلودگي و نجاست و تيرگي نفس و جان آدمي نيست و براي نمازگزاري كه مدعي رسيدن به معراج و قرب پروردگار و هم آوا و هم سخن با ملائكه و حضرت حق تعالي است، اصلاً ميسور نيست با اين كدورتها و كثافات روحي و سنگيني گناه به ملكوت اعلي راه يابد و با قلبي كه در تصرف شيطان است آنرا متوجه خدا شود و با زباني كه در اثر گناه لال شده با حضرت دوست سخن بگويد.

از همين روي در قرآن بر آن تأكيد شده و آنرا به همراه اقامة نماز توصيه كرده و استعينوا بالصبر و الصلاة و انها لكبيرة الا علي الخاشعين⁽¹⁾
و از صبر و نماز ياري جوئيد و اين كار سنگين و گران است مگر بر خاشعين. در اينجا صبر به معناي عام از ما خواسته شده، هم صبر بر سختي ها و ناگواري ها و هم صبر بر عبادت و هم صبر بر معصيت و پرهيز از شهوت ها و لذتهاي نامشروع كه مبغوض خداوند هستند.
از طرفي در آيات و برخي روايات همين تقوي و پرهيز از معاصي را از يك نمازگزار واقعي، متوقع است و خواستار نتيجة واقعي و عيني نماز است يعني نمازي مي خواهد كه تنهي عن الفحشاء و المنكر⁽²⁾ باشد رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي فرمايد:«هر كس نمازش او را از فحشاء و منكر باز ندارد هيچ بهره اي جز دوري از خدا نبرده است»⁽³⁾

2. انفاق و اعطاء زكات و صدقه به مستمندان: قرآن كريم مي فرمايد:«به بندگان مؤمنم بگو: نماز را بپاي دارند و در نهان و آشكار از آنچه روزيشان داده ايم انفاق كنند.»⁽⁴⁾

و در جايي ديگر در وصف نمازگزاران مي فرمايد:«آنها در اموالشان براي تقاضا كنندگان و محرومان حق معلومي را پرداخت مي كنند»⁽⁵⁾

پس معلوم مي شود كه يك نماز گزار واقعي كسي است كه در حالي كه مواظبت بر اعمال و رفتار شخصي خود و عبادات خود دارد از مردم و محرومان جامعه فاصله نگرفته و از كمك و دستگيري افراد نيازمند و ناتوان غافل نيست و همواره با اعطاء صدقات واجب(زكات و خمس) و صدقات مستحبي و هر كمكي كه از دستش برآيد، براي نيازمندان كوتاهي نمي ورزد.

3. اطاعت از رسول و خاندانش: بي شك هر عبادت و كار خيري كه از آدمي سر مي زند اگر رضايت و امضاءِ و تأييد پيامبر (صلّي الله عليه و آله و سلم) و ائمه (عليهم السّلام) در آن نباشد و آدمي عملاً مطيع و پيرو آن ذوات مقدس در همة ابعاد و رفتار و كردار خويش، نباشد آن عبادت اصلاً به سرانجام نمي رسد و هيچ ارزش و بهائي ندارد. از اين رو پايبندي به اصل امامت و ولايت و رهبري ضروري است، چرا كه نماز را جهت دار كرده و آنرا مقبول حق مي گرداند.
قرآن مجيد مي فرمايد: و اقيموا الصلوة و آتوا الزكوة و اطيعوا الرسول ...⁽⁶⁾ نماز را بر پا داريد و زكات را بدهيد و رسول خدا را اطاعت كنيد تا مشمول رحمت او شويد.

4. امر به معروف و نهي از منكر: يكي ديگر از اموري كه رعايت آن بر نمازگزار واقعي ضروري است، آن است كه علاوه بر مواظبت بر اعمال و رفتار خويش مي بايست نسبت به افعال و كردار خانواده و نزديكان خود و ديگر افراد جامعة خويش غافل و بي تفاوت نباشد و آنها را از منكرات بر حذر دارد و به سوي اعمال شايسته ترغيب سازد لذا خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: يا بني اقم الصلوة و أمر بالمعروف و انه عن المنكر⁽⁷⁾ پسرم نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهي از منكر كن.
در روايتي از امام صادق(عليه السّلام ) ، ايشان شرايط نمازگزار واقعي را اينگونه بر مي شمارند: «خداوند تبارك و تعالي مي فرمايد: همانا نماز كسي را قبول مي كنم كه:

1. در برابر عظمتم تواضع كند و برايم خاكسار باشد.

2. براي رضاي من از شهوات دوري جويد.

3. روزهايش را با ذكر من به شب رساند.

4. بر بندگانم فخر نفروشد.

5. گرسنگان را سير كند

6. برهنگان را بپوشاند

7. بر مصيبت ديدگان رحم كند

8. بي پناهان را پناه دهد.⁽⁸⁾

ویژگی های نماز گزار

پس برای اینکه نماز ماتبدیل به یک نماز واقعی شود و در نتیجه بتواند انسان را

از فحشا و منکر بازدارد مواردی را باید مراعات کنیم، مواردی که با رعایت کردن

آنهامی توانیم حضور قلب بیشتری در نماز داشته باشیم و همچنین از تکلم با

خداوند لذت ببریم .

در اینجا به برخی ازشرائط که می توان آنها را به عنوان ویژگی های یک نمازگزار

مطرح کرد می پردازیم

1-مداومت برنماز

نمازگزاران واقعی کسانی هستند که هرگز از صحبت با خداوند و عبادت حق تعالی

خسته نمی شوند و در نماز خود مداومت دارند .خداوند در قرآن می فرماید: «الَّذين َهُمْ

عَلى‏صَلاتِهِمْ دائِمُون»«همان كسانى كه بر نمازشان پايدارى مى‏ كنند(1)»

2-به فکر افراد نیازمند هستند

نمازگزارانی که فقط به فکر خود و خانواده خود هستند و برایشان مهم نیست

که در اطرافشان چه می گذرد ، برایشان مهم نیست  همسایه ها  آنها در فقر

و تنگدستی باشند یا نباشند . در منطق قران کریم نمی توانند خود را نمازگزار

واقعی بنامند؛ بلکه نمازگزاران واقعی کسانی هستند که در اموال خود همیشه

سهمی برای نیازمندان و  مستمندان و فقیران قرار می دهند . خداوند در قرآن

می فرماید: « وَالَّذينَ في‏أَمْوال ِهِمْ حَقٌّ مَعْلُوم » و همانانكه دراموال شان حقّى

معلوم است(2)»

3)روزحساب وکتاب را باور دارند

این افراد با باور قلبی روز جزا همیشه به شیوه ای زندگی می کنندکه بتواننددر

سرای آخرت پاسخگو باشندو همیشه خود را برای مرگ اماده می کنند:خداوند در

قرآن می فرماید :« وَالَّذينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّين»« وكسانى كه روز جزا را باوردارند(3)»

4-ترس از عذاب

نمازگزاران واقعی هیچ گاه به عبادتهای خود مغرور نمی شوند و همیشه دو

صفت خوف و رجا رادر وجود خود احساس می کنند.خداونددر قرآن می فرماید:

«والَّذين َهُمْ مِن ْعَذاب ِرَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ» «وآنانكه ازعذاب پروردگارشان بيمناكند.(4)»

5-شهادت به حق

درمواقعی که وظیفه دارند شهادت به حق بدهند از این کار خوداری نمی کنند.

خداوند در قرآنمی فرماید:«وَالَّذينَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ »«و آنان كه بر شهادت هاى

خود ايستاده‏ اند.(5) »

6- برنماز خود محافظت می کنند

«وَالَّذينَ هُمْ عَلى ‏صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ» «وكسانى كه بر نمازشان مداومت مى ‏ورزند (6)»

اما در اینکه منظور از محافظت چیست اقوال مختلفی مطرح شده که علامه طباطبایی در

تفسیر شریف المیزان می فرماید: منظور از محافظت یعنی نماز را با تمام شرائط

و ویژگی هایی که برای آن بیان شده بخواند

ويژگي ها ي نمازگزار

درقرآن آیاتی بیان شده که به صفات اخلاقی و غیر اخلاقی اشاره می کند . مثلا دروغ یکی از صفات غیذر اخلاقی است که نباید انجام دهیم . خداوند می فرماید:

ان الله لا یهدی من معو کاذب کفار . خدا آن کس را که دروغگو و ناسپاس است محققا هدایت نکند .         زمر آیه 3

یا ایها الذین آمنوا اتقوالله و قولواقولا سدیدا . ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا ترس و تقوا داشته باشید و سخن راست و درست و استوار بگویید. (احزاب 70)

یکی از محرمات و آفتهای خطرناک زبان دروغ گفتن است . دروغ از گناهان بزرگ وکلید گناهان و سر چشمه ی تمام بدیها و زشتی هاست . نماز گزاری که با این زبان ،نماز و ذکر الهی را به جای می آورد ،هیچ گاه زبانش را به این خوی زشت عادت نمی دهد . زبانی که عادت به ذکر الهی کرد،دیگر معنی ندارد این زبان آلوده به دروغ شود. در روایت آمده است :طهروا افواهکم فانها طرق القرآن. دهان را پاک کنید ،زیرا دهان انسان راه قرآن است . انسانی که دنبال عزت و شرف و کمال است باید از دروغ پرهیز کرد که دروغ عجز و ناتوانی است .                         کتاب اخلاق نماز گزاران  از عباس عزیزی ص166

چند خصوصیت اخلاقی نمازگزاران                          

1. -نماز گزار واقعی تمام اوصاف حسنه را داراست .                                                                                                                     

   2-نماز گزار کسی است که طبیعت سر کشی را رام می کند.                                                                                                                    

 3- نماز گزار واقعی مانع خیر نیست ،همه ی خیر و نیکی ها را برای خود نمی خواهد بلکه دوست دارد دیگران شریک او باشند.                                                                                                                                                                            

 4- نماز گزار واقعی امانتدار وفادار به عهدوپیمان خویش با خدا و خلق است و خود را همواره ملزم به رعایت آن می داند .                                           

5- نماز گزار واقعی خیانت نمی کند .                                                                                                                                                  

6- نماز گزار واقعی با برخورد صحیح افراد بی نماز را جذب می کند .                                                                                                        

7- نماز گزار عملا متعلق به اخلاق نیکوست .                                                                                                                                       

   8- نماز گزار در سلام دادن از دیگران سبقت می گیرد .                                                                                                                            

  9-نماز گزار واقعی حریص به دنیا نیست .                                                  

 اخلاق نماز گزاران

ویژگی هاو آثار نماز                                                                                                                                                              

1-نماز کانون و وسیله ی پرورش اخلاص و فضایل اخلاقی است .                                                                                               

   2- نماز یک نهر روان و یک چشمه ی کوثر است ،همه ی آتش های گذشته را خاموش می کند وهم نمی گذارد انسان بعدا گرفتار آتشش شود.                                                                                                                                                             3- افعال و اذکار نماز بیانگر تواضع است.                                                                                                                                       

   4- نماز نشان دهنده ی ادب است                                                                                                                                        

5- آفت نماز ریاست ،پس نماز انسان را از ریا دور می نماید .                                                                                                                       

  6- نماز انسان را از رذایل محفوظ و تطهیر می نماید .                                                                                                                               

    7- نماز عالی ترین سپاس گزاری انسان است .                                                                                                                                                                                             

  8- نماز حالت تواضع عبد در مقابل خداست .                                                                                                                                                                                                 

 9- نماز نمی گزارد انسان با تقوا آلوده شود .                                                                                                                                                          

 10- نماز موجب رشد اخلاق حسنه و رسیدن به اخلاق الله است.