حکم شرعی گران فروشی

حکم شرعی گران فروشی

 

اگر گران‌فروشی به حد اجحاف به مشتری برسد و یا خلاف مقررات دولت اسلامى باشد، جایز نیست.

---

سوال: حکم شرعی گران فروشی چیست؟

 اگر گران‌فروشی به حد اجحاف به مشتری برسد و یا خلاف مقررات دولت اسلامى باشد، جایز نیست. (امام خمینى، سید روح اللّٰه، استفتائات، ج‌2، ص 62)

 

سوال: آیا در قرآن کریم صراحتا به گران فروشی اشاره شده است؟

اگر چه در قرآن کریم گران فروشی به صراحت با این واژه نیامده، اما مسائل مرتبط با آن که با گران فروشی در ارتباط است و نتیجه اش همان گران فروشی است؛ یعنی کم فروشی و احتکار به صراحت ذکر شده است.

بنابراین، در این مقال با بهره گیری از آیات قرآن و احادیث در موضوع کم فروشی بحث می کنیم، تا از این طریق به پرسش مذکور پاسخ داده باشیم.

گفتنی است؛ گران فروشی، کم فروشی و احتکار از آن دسته جرایمی است که عنصر تقلب برای بردن مال دیگران در آنها نقش اساسی دارد. جرایم یا ذاتاً دارای قبح هستند و یا از حیث وضع و قرارداد. از آن جا که گران فروشی متضمن تقلب است، از جرایم ذاتاً قبیح است؛ زیرا فطرت بشر با آن مخالف است و عقل سلیم آن را مذموم می داند؛ از این جهت است که هم شرع و هم عرف آن را مذموم و ممنوع و قابل مجازات دانسته اند.

در قرآن کریم به طور صریح و مکرر به کم فروشی اشاره شده و به شدت مذمت شده است و کم ترین مجازات دنیوی آن را ویران شدن شهر مدین و نابود شدن قوم آن معرفی کرده است. مسئله کم فروشی در قرآن در سورهای و آیات زیر آمده است:

1. سوره مطففین که این سوره به نام کم فروشان نام گذاری شده است: "واى بر کم‏فروشان. آنان که وقتى براى خود پیمانه مى‏کنند، حق خود را بطور کامل مى‏گیرند. امّا هنگامى که مى‏خواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم مى‏گذارند. آیا آنها گمان نمى‏کنند که برانگیخته مى‏شوند. در روزى بزرگ. روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان مى‏ایستند".[1]

2. سوره اسراء: " وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ إِذا کِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلا"؛[2] چون چیزى را پیمانه کنید، پیمانه را کامل گردانید و با ترازویى درست وزن کنید که این بهتر و سرانجامش نیکوتر است‏.

 

ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر[8] در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران فروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گران فروشی است

3. سوره الرحمن: "والسماء رفعها و وضع المیزان. الا تطغوافی المیزان. واقیموا الوزن بالقسط ولاتخسروا المیزان"؛[3]

و آسمان را برافراشت، و میزان و قانون (در آن) گذاشت،تا در میزان طغیان نکنید (و از مسیر عدالت منحرف نشوید) و وزن را بر اساس عدل برپا دارید و میزان را کم نگذارید!

4 . سوره اعراف: در این سوره خداوند خطاب به قوم شعیب اهالی شهر مدین می فرماید: "پیمانه و وزن را تمام و کمال تحویل بدهید و در مال مردم نقصان روا مدارید و در پهنه زمین پس از آن که صلاح و اصلاح برقرار شد فساد را منتشر نکنید و این امر برای شما بهتر است، اگر ایمان داشته باشید".[4]

5. سوره هود: در این سوره نیز خداوند داستان قوم مدین و رفتار ناهنجار آنان را با شعیب پیغمبر و سرنوشت وحشتناک آنها را بازگو می کند و در خصوص کم فروشی می فرماید: "وَ إِلى‏ مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ إِنِّی أَراکُمْ بِخَیْرٍ وَ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ مُحیطٍ"؛ و بسوى "مدین" برادرشان شعیب را (فرستادیم) گفت: "اى قوم من! خدا را پرستش کنید، که جز او، معبود دیگرى براى شما نیست! پیمانه و وزن را کم نکنید (و دست به کم ‏فروشى نزنید)! من (هم اکنون) شما را در نعمت مى‏بینم، (ولى) از عذاب روز فراگیر، بر شما بیمناکم![5]

و اى قوم من! پیمانه و وزن را با عدالت، تمام دهید! و بر اشیاء (و اجناس) مردم، عیب نگذارید و از حق آنان نکاهید! و در زمین به فساد نکوشید! من شما را در حال و روز خوبی می بینم ولی برای شما بیم دارم از فرا رسیدن روزی که عذاب آن شما را هر طرف دربرگیرد ای قوم پیمانه و ترازو را از روی عدالت به تمام و کمال ادا کنید و حق مردم را ضایع نکنید و در روی زمین فساد را پراکنده نسازید . آنچه که بدون کم فروشی و با اطاعت از دستورات الهی برای شما باقی می ماند متضمن خیر و برکت بیشتر می باشد اگر ایمان داشته باشید، و من مأمور مراقبت شما نیستم بلکه خدا ناظر و مراقب شما است و من اخطار کننده ام و بس.[6]

6. سوره انعام: "واوفوا الکیل و المیزان بالقسط"؛[7] پیمانه را تمام و وزن را درست و عادلانه تحویل بدهید.

در این سوره خداوند آنچه را بر بندگان خود حرام کرده است برمی شمرد: خودداری از شرک، احسان به والدین، خودداری از کشتن اولاد خود از ترس فقر و تنگدستی، خودداری از فحشای ظاهر و باطن، قتل نفس، خودداری از تجاوز و دست درازی به مال یتیم، و سرانجام صحت پیمانه و وزن و خودداری از کم فروشی.

توجه به این نکته شایان دقت و تأمل است که شمردن کم فروشی در کنار گناهان بزرگ نشان از اهمیت این موضوع دارد.

نکته قابل توجه این است که:

اگر مسئله گران فروشی در قرآن کریم مستقیماً و به طور صریح بیان نشده، این شاید از آن جهت باشد که :

اولاً: همان گونه که می دانید روش قرآن در بیان مسائل نوعاً بیان کلیات بوده و مسائل جزئی را به عهده مفسران قرآن یعنی ائمه واگذار نموده. به اعتقاد ما فرقی میان قرآن و سنت وجود ندارد، بسیاری از مسائل که در قرآن بیان نشده و یا به صورت کلی آمده تبیین آن به عهده سنت گذاشته شده است و این مسئله گران فروشی نیز در زمره آن دسته از مسائلی است که حکمش توسط ائمه بیان شده است مانند آنچه را که امام صادق (ع) در جریان تجارت با مصادف برخورد کرد. و این منافات با جامعیت قرآن ندارد؛ زیرا اگرچه خدای متعال هر چیزی را که مردم تا روز قیامت نیاز دارند، در قرآن آورده و برای پیامبرش بیان کرده، اما این بدان معنا نیست که قرآن یک دایرة المعارف بزرگ است که تمام جزئیات علوم ریاضی و جغرافیایی و... در آن آمده است، بلکه قانون های کلی اساسی؛ مانند مالیات، قانون قضا، قانون معاملات از قبیل تجارت، اجاره، صلح و... قوانین عمومی مانند حدود، قصاص و ... قانون کلی عبادات؛ مانند نماز، روزه، حج، وضو، غسل و امثال آنها، همه در قرآن آمده است، اما جزئیات این مسائل به عهده ائمه گذاشته شده است.

ثانیاً: در زمان نزول قرآن مرجع و نهادی برای تعیین و تثبیت قیمت ها وجود نداشته و نرخ اجناس را در آن محیط کوچک و محدود نظام عرضه و تقاضا تعیین می کرد، اما از آن جا که قرآن کریم جامع تمام نیازهای بشری است و حکم هر مسئله یا چیزی در آن یافت می شود در خصوص کم فروشی ملاحظه می شود که خیلی صریح و روشن مورد بحث قرار گرفته و به طور مکرر و موکد مورد نکوهش واقع شده است و عاقبت آن بسیار شوم و نابود کننده معرفی شده است. حال اگر این مطلب را در نظر بیاوریم که حاصل کم فروشی و گران فروشی عدم تعادل و توازن کالا و قیمت است (دریافت وجه بیشتر برای کالای معین که گران فروشی است یا تحویل کالای کمتر برای قیمت معین که کم فروشی است) در آن صورت با توجه به وضع اجتماع و طرز خرید و فروش جامعه امروزی و تنقیح مناط قطعی و استنباط ملاک مشترک می توانیم از باب اقتضای زمان، مصلحت جامعه و حکم عقل، احکام وارده در باب کم فروشی را برگران فروشی تطبیق نماییم.

ثالثاً: از همه اینها که بگذریم، قرآن چهار چوب هایی را در باب معاملات از جنبه اخلاقی بیان کرده که می توانند در جهت پیش گیری از گران فروشی، بسیار راهگشا باشند؛ نظیر دوری از حرص، طمع، ظلم، احتکار، بخس و داشتن انصاف و...

همچنین ادله منع احتکار و خطاکار یا ملعون دانستن محتکر[8] در حقیقت به معنای نکوهش و منع گران فروشی است؛ زیرا که قصد محتکر از مخفی کردن ارزاق عمومی تشدید مضیقه و ازدیاد تقاضا و بالا بردن قیمت کالای احتکار شده است که در حقیقت احتکار مقدمه گران فروشی است.

 

پی نوشتها:

[1] بسم الله الرحمن الرحیم . ویل للمطففین الذین اذا اکتالوا علی الناس یستوفون. و اذا کالو هم او وزنو هم یخسرون. الا یظن اولئک انهم مبعوثون. لیوم عظیم. یوم یقوم الناس لرب العالمین.

[2] اسراء، 35.

[3] الرحمن، 7- 9.

[4] اعراف، 85.

[5] هود، 84.

[6] درباره داستان اصحاب مدین آیات 84- 95 سوره هود را مطالعه کنید.

[7] انعام، 125.

[8] وسائل الشیعة، ج‏17، ص 424، "عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْجَالِبُ مَرْزُوقٌ وَ الْمُحْتَکِرُ مَلْعُونٌ"، برای آگاهی بیشتر با احادیث وارده درباره احتکار رجوع کنید به‏ وسائل الشیعة، ج‏17، باب 27، بَابُ تَحْرِیمِ الِاحْتِکَارِ عِنْدَ ضَرُورَةِ الْمُسْلِمِین.‏

اقوامی که از بزرگی شکم هرچه می خواستند از زمین بر می خیزند نمی توانستند.

 

 

 

رسول خدا (ص) فرمودند که : من در شب معراج در حال معراج به جماعتی برخورد کردم که در جلوی آنها سفره هایی از گوشت های پاکیزه و طیب و سفره هایی از گوشت های خبیث بود و آنها گوشت های طیب را رها کرده و از گوشتهای خبیث می خوردند .
از جبرئیل سوال کردم : این ها چه کسانی هستند ؟
جبرئیل گفت : جماعتی از امت تو هستند که غذای حلال را رها نموده و از غذای حرام می خوردند.

کم فروشی

 

تفسير سوره مطففين - 1

بسم الله الرحمن الرحيم

الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي.

«وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفينَ الَّذينَ إِذَا اكْتالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ وَ إِذا كالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ» مطففين/3-1 واي بر کم فروشان. اينها کساني هستند که وقتي از مردم پيمانه مي‌گيرند خوب مي‌گيرند(وفا مي‌کنند) و ليکن وقتي که به ايشان پيمانه مي‌دهند يا براي مردم وزن مي‌کنند کم مي‌گذارند. نکاتي که از اين 3 آيه مي‌فهميم: اول اينکه «مُطَفِّف» از طف طف مي‌آيد يعني کنار. علت اينکه به زمين کربلا «طف» مي‌گويند چون کنار رودخانه است. ابن مسعود نقل مي‌کند که: هرکس از نمازش هم کم بگذارد شامل اين آيه مي‌شود. و لذا حديث داريم: رييس دزدها کسي است که از نمازش بدزدد. هر چيزي با ميزانش: ميزان هندوانه با ترازو است، ميزان خط با خط کش است. ميزان نمره با 20 است. ميزان پارچه با متر است. ميزان هوا با هواسنج است. هر چيزي يک ميزان دارد. و در هر کاري کم فروشي وجود دارد. کم فروشي آخوند چيست؟ (از خودم شروع مي‌کنم) کم فروشي من اين است که بروم بالاي منبر و براي مردم حرف حسابي نزنم. اگر کم بگذارم «وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفينَ» مطففين/1 واي به حال آخوند. اگر کارگر در کار کردن کم بگذارد، کارفرما در حق کارگر کم بگذارد، مرد در حق زن کم بگذارد، زن در حق مرد کم بگذارد، شريک در حق شريک کم بگذارد. . . کم فروشي دکتر چگونه است؟ وقتي مرض را تشخيص نمي‌دهد بايد بگويد: بسمه تعالي نفهميدم بايد پول ويزيت را پس بدهد و بگويد: ديگري از من بهتر است. اگر اين کار را نکند کم فروشي کرده است. بايد مردانگي کرد.

کم فروشي نشانه چند چيز است

1- کم فروشها خودشان را زرنگ مي‌دانند.

2- کم فروش مردم را دوست ندارد.

3- کم فروش خدا را رازق نمي‌داند.

4- کم فروش به مردم ظلم اقتصادي مي‌کند.

و خلاصه کم فروش تبهکار است. از اينکه قرآن مي‌فرمايد: «وَيْلٌ» مي‌فهميم که: کم فروشي گناه کبيره است. وقتي مي‌خواهد به مردم دختر بدهد کلي مهريه مي‌گيرد ولي وقتي مي‌خواهد از مردم دختر بگيرد مي‌گويد: آقاي قرائتي تو را به خدا در تلويزيون بگو که اينقدر مهريه نگيرند! يعني دست دادنش به دست گرفتنش فرق مي‌کند. نگفته: «إِذَا اكْتالُوا عَلَى المؤمنين يا مسلمين» بلکه گفته: «إِذَا اكْتالُوا عَلَى النَّاسِ» يعني: کم فروشي حرام است ولي به مسيحي و يهودي و. . . جاهايي که قرآن از مؤمن گفته ناس يعني از حقوق انساني است نه از حقوق اسلامي. «عَلَي» يعني بر ضرر مردم. «اكْتالُوا» يعني «کيل». کم فروشي بيشتر در «کيل» است. دزدي در کيل ديرتر لو مي‌رود. از اين پيداست که نظم اقتصادي خيلي مهم است. دقت خيلي مهم است. شيريني فروش ما فکر مي‌کند که اگر جعبه شيريني را از مقواي کلفت بگيرد زرنگي کرده است. گوسفند فروش ما فکر ميکند که اگر آب نمک به بزغاله‌ها بدهد زرنگي کرده است. دزدي در 2 کيلو يعني چه؟ با خدا نمي‌شود فيلم بازي کرد.

يکي از طلاب قديمي که حالا از علماء است تعريف مي‌کرد: در ماه رمضان(چند سال پيش حدود سي سال) چند جا مرا دعوت کردند. وقتي حساب کردم ديدم که از همه جا بيشتر در دماوند به من پول مي‌دهند. گفتم: مي‌روم دماوند. مردم از آخوند پولي بدشان مي‌آيد. يکروز که نرفتم هزار تومان کم کردند. و 29 هزار تومان گرفتم. سوار ماشين از آنجا بر مي‌گشتم و در فکر اين بودم که اين 29 تومان را چکار کنم. از دماوند(رودهن) به طرف تهران مي‌آمدم و در وسط راه زدم به يک ماشين! دو تا ماشين لوله شدند. پليس آمد و ميکانيک آورد و گفت: سي هزار تومان خرجش است! بعد گفتم: چون عمامه پيغمبر(ص) سرت است هزار تومان نمي‌گيرم! يعني 29 هزار تومان. در راه مي‌زدم توي سرم و مي‌گفتم: اين جزاي کسي است که هدفش خدا نباشد. خدا رحمت کند شهيد مطهري(ره) را. به من مي‌گفت: قرائتي، هر روز اين دعا را بخوان: «خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَيْرِكَ، وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَكَ»(صحيفه سجاديه، دعاى‏46)

5- باختند کساني که براي غير خدا کار کردند. با هر کس بازي در مي‌آوريد با خدا بازي در نياوريد. با خدا صاف باشيم. واي بر معلمي که کم درس ميدهد. واي بر کارگري که سر هم بندي مي‌کند. واي بر همه کساني که به هر نحوي کم فروشي مي‌کنند. «يَسْتَوْفُونَ»، «يُخْسِرُونَ» به قول ما طلبه‌ها فعل مضارع هستند. يعني کارشان اين است. هر کسي يک بار دست گل آب مي‌دهد. يکبار و دوبار طوري نيست اما «يَسْتَوْفُونَ»، «يُخْسِرُونَ» يعني اينکاره هستند. شغلش اين است. نانوا وقتي براي خودش نان مي‌پزد نانهاي خوبي مي‌پزد اما براي مردم. . . همين نانوا کارش به نجار مثل خودش مي‌افتد. قرآن مي‌فرمايد: اگر ضرر بزني دودش به چشم خودت مي‌رود. مال حرام عامل سقوط انسانهاست. گناه کوچک را کوچک نشماريد. قصه پيغمبر(ص) را همه نشنيده‌ايد که در بيابان با اصحاب مي‌رفتند. حضرت فرمودند: هيزم جمع کنيد. گفتند: هيزم نيست. فرمود: دقت کنيد. رفتند و خار و خاشاک جمع کردند و روي هم گذاشتند و زياد شد. فرمود: شما فکر مي‌کنيد گناهانتان کم است ولي اگر دقت کنيد زياد است.

راجع به مهندسين، خانه سازي و مدرسه سازي نکاتي است که برايتان مي‌گويم: اول اينکه نظافت در ساختمان يک چيز دوست داشتني است. مدرسه را طوري درست کنيم که دوست داشتني باشد. يک مقدار هم مهندسين ما بايد کاري با استاندارد نداشته باشند. من رفتم به يک ساختمان، ديدم سقفش خيلي کوتاه است! گفتم: اينجا سقفش کوتاه نيست؟ ! گفتند: هيس! گفتم: چرا؟ ! گفتند: اين زير نظر مهندسين ساخته شده است. گفتم: باشد من يک آدم هستم. آدم بايد از خودش هم فکر داشته باشد. انسان وقتي سيگار مي‌کشد سرفه مي‌کند. خود ريه مي‌گويد: دود براي من خوب نيست. وقتي به کسي مي‌گويي: سيگار نکش. مي‌گويد: مراجع تحريم نکرده‌اند. بابا خودمان هم يک آدم هستيم. من اين را بارها گفته‌ام که نمي‌گذارند فکر کنيم. جوان شلواري مي‌پوشد که براي رانش تنگ و براي ساق پايش گشاد است. مد پرستي يعني کنار گذاشتن عقل.

بله اگر کار خوبي بود روي چشممان. قرآن مي‌فرمايد: پيغمبر هر کس کار خوب کرد، از او ياد بگير «فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ» انعام/90. آثار نياکان ما: اگر هنر داشتند روي چشم ما. اما اگر غلطي کردند ما نبايد آن کار را بکنيم. امام صادق عليه السلام به خانه شخصي رفتند، خانه آن شخص خيلي تنگ بود. فرمود: چرا خانه‌ات اينقدر تنگ است؟ ! گفت: خانه مرحوم ابوي است! فرمود: ابوي شما اشتباه کرد شما هم بايد اشتباه کنيد؟ ! آثار قديمي به چه قيمتي. ساختمان بايد زيبا باشد. در کاشان مسجدهايي ساخته‌اند که وقتي آدم نگاه مي‌کند کيف مي‌کند. مردم براي استراحت آنجا مي‌روند. الان مسجد مي‌سازند مثل انبار سيب زميني! ساختمان بايد طوري باشد که آدم خاطره خوشي از آن داشته باشد. گفتند: امام سجاد(ع) کجا نماز مي‌خواند؟ گفتند: برو فرشها را بو بکش، هرجا بوي عطر بيشتري داشت امام سجاد(ع) آنجا نماز خوانده‌اند. به همين خاطر زيبايي يک مسئله است.

خدا محوري

قديم وقتي وارد شهري مي‌شدي از گنبدش معلوم بود که در آنجا اسلام حاکم است. مدرسه‌هاي قديمي دور تا دور حجره است و در جايي که نماز مي‌خوانند گنبد و بارگاه دارد. يعني خدا محوري است. الان وقتي شخصي وارد تهران مي‌شود خدا محوري نيست. اسکناس محوري است. شهر اسلامي شهري است که وقتي واردش مي‌شوي خدا محوري باشد. مردمش با اذان از خواب بيدار مي‌شوند. بلندترين ساختمانهايش مساجدش باشد. در سايه انقلاب بهتر شده است. در قبل از انقلاب خيلي از وزارتخانه‌ها، اداره‌ها و. . . نمازخانه وجود نداشت. اول انقلاب هم زير راه پله‌ها را نمازخانه کردند. در اين چند سال يک تحولي شده است.

زيبا سازي مدرسه به عهده خود بچه‌ها باشد. متأسفانه برخي بچه‌هاي مدارس ما مدرسه را کثيف مي‌کنند بعد يک فرد پيري که احترامش لازم است مي‌آيد و تميز مي‌کند! يعني بچه‌ها عملا لوس بار مي‌آيند. لوسي ممنوع. يک حديث در مورد لوسي مي‌خوانم: امام صادق عليه السلام با افرادي مي‌رفتند. بند کفش امام(ع) پاره شد. امام(ع) کفشهايش را درآورد و پابرهنه به راهش ادامه داد. هرچه اصحاب گفتند که: آقا کفش ما را پا کنيد، حضرت فرمود: بند کفش من پاره شده و نبايد لوس شوم. در سفر مکه آمدند به حضرت گفتند: فلاني خيلي عبادت مي‌کند. فرمود: کارهايش را چه کسي انجام مي‌داد؟ گفتند: ما کار مي‌کرديم و او نماز شب مي‌خواند. فرمود: کار شما از نماز شب او با ارزش‌تر است. چون او آدم لوسي بود. بحمدالله در سايه جمهوري اسلامي همه مدارس نمازخانه مي‌سازند.

آموزش و پرورش از همه وزارتخانه‌ها مهم‌تر است. چون با نسل آينده در ارتباط است. همه بايد در اين مورد بسيج شويم. شمايي که اينقدر خرج ميهمان ميکنيد، چقدر خرج تحصيل فرزندتان کرده‌ايد، چقدر خرج فضاي آموزشي او کرده‌ايد؟ حالا آدمهايي داريم که: زن و بچه‌اش را در اتاق تاريک نگه مي‌دارد يک اتاق نوراني را براي ميهمان نگه مي‌دارد! يکروز به دامادم گفتند: چه کسي را از همه بيشتر دوست داري؟ گفته بود: خودم را. براي شيخ انصاري ميهمان آمد. گفت: من براي خدا به ديدار شما آمده‌ام. گفت: اگر به خاطر خدا آمده‌اي به خاطر خدا هم بلند شو برو. گفت: چرا؟ ! گفت: الان که شما به خانه من آمده‌اي، زنم مريض بود و رفت اتاق بغلي که خيلي گرم است.

تو اگر براي خدا آمده‌اي براي خدا هم برو تا زنم بيايد به اتاق سايه. من يک سؤال مي‌کنم از مردم ايران! حالا که براي فرزند شما نمازخانه ساخته‌اند، کداميک از شما با يک تلفن از مدير مدرسه در اين رابطه تشکر کرده‌ايد؟ ! در حال حاضر حدود 60 هزار نماز جماعت در مدارس بدون اجبار برگزار مي‌شود. اما براي يک مسئله جزيي خودمان صد تا تلفن مي‌زنيم! ما نسبت به نسل نو هنوز بالغ نشده‌ايم. نمي‌دانيم 18 ميليون يعي چه؟ ! مدير مدرسه مي‌تواند نقش خوبي داشته باشد. مدير کل يکي از استانها مي‌گفت: در يکي از مدارس صددرصد بچه‌ها در نماز شرکت مي‌کنند. وقتي بررسي کرديم فهميديم که: مدير دبيرستان«قَدْ قَامَتِ الصَّلَاةُ» گو است. همه دبيرها: فيزيک و شيمي و قرآن و ديني و. . . صف اول نماز هستند. وقتي همه آمدند بچه‌ها هم مي‌آيند.

اما وقتي دبيرها خودشان در اتاق چايي مي‌خورند و به بچه‌ها گفتند: برويد نماز! ! مي‌گويند: مرگ خوب است براي همسايه. مدرسه به بخشنامه گوش نمي‌دهند. خدا وقتي بخشنامه مي‌کند، مي‌فرمايد: ببين من خودم عمل مي‌کنم. بعد مي‌فرمايد: شما هم عمل کن. بخشنامه خدا را گوش کنيد: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً» احزاب/56 خدا و فرشته‌ها بر پيامبر(ص) صلوات مي‌فرستند. بعد بخشنامه مي‌کنند که: شما هم يالله، صلوات بفرستيد: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً». اگر مدير مدرسه يکبار خم شود و يک پوست خيار را از زمين بردارد ديگر بچه‌ها خجالت مي‌کشند که پوست خيار به زمين بريزند. اگر دانش آموز استاد را ديد که برقهاي اضافي را خاموش مي‌کند، اين کار اثر تربيتي دارد. فرق معلم با ديگران در همين است. کار شما سازندگان مدارس عبادت است. چون شما جايي را که مي‌سازيد در آن رشد خواهند کرد اما بيرون اين طور نيست.

تذکرات کلي براي ساخت و ساز

آقاياني که مي‌خواهند بنايي کنند بايد نکاتي را در نظر بگيرند. البته اين حرفهاي من اصل است حالا يک وقت اضطرار است حسابش جداست. مثل اين است که بگوييم: انسان بايد روز کار کند و شب بخوابد. حالا بعضي جاها اورژانس است، کشيک است، و بايد شب بيدار بمانند اين اضطرار است. من به موارد اضطراري کاري ندارم. من اصل را مي‌گويم. مسکن از سکينه مي‌آيد. يعني جايي که انسان در آن آرامش داشته باشد. پس زميني که انسان براي مسکن انتخاب مي‌کند بايد جاي بي سرو صدايي باشد.

2- نزديک بودن خانه به محل کار

اگر مردم اين اصل را مراعات کنند قسمت زيادي از اين ترافيک کم مي‌شود. نرخ ماشين کم مي‌شود. نظارت پدر بر خانواده زياد مي‌شود. معابر خلوت مي‌شوند. در وقت صرفه جويي مي‌شود.

3- الان طوري شده است که داخل خانه را تنگ مي‌گيرند و بيرون خانه را مرمر

حديث داريم: قَالَ الصَّادِقُ ع: «مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ سَعَةُ مَنْزِلِهِ»(المحاسن، ج‏2، ص‏610) علامت خوشبختي مرد اين است که حياطش بزرگ باشد. يعني يک حياط ساده بزرگ از يک خانه لوکس کوچک. اين را اسلام مي‌گويد.

4- استحکام

در برابر باد و زلزله و. . . در ميان سقفها، هيچ سقفي به گنبد نمي‌رسد. گنبد، باران، باد و برف را رد مي‌کند. گنبد علمي ترين طاق هاست. خودمان را خيلي تحقير نکنيم. برج‌ها را الان مي‌سازند در آنها خفه خواهند شد و به سراغ گنبد خواهند آمد. برخواهند گشت. الان کنگره شير مادر گرفته‌اند. از بس شيرخشک مصرف کردند، حالا ضررهاي شيرخشک ثابت شده و کنگره گرفته‌اند. در آينده هر حديثي که به آن علم نشده، کنگره خواهند گرفت. در آينده کنگره برگ خواهيم داشت. چون الان برگ کاهوي آفتاب خورده را دور مي‌ريزيم و وسط کاهويي را که آفتاب نخورده مي‌خوريم. حال آنکه چيزهاي ذخيره شده در برگ آفتاب خورده بيش از چيزهاي ذخيره شده در برگهاي آفتاب نخورده است. اسلام مي‌گويد: انار را با هسته‌اش بخور: ما آب انار را مي‌خوريم.

و حال آنکه هسته‌اي که جذب نمي‌شود مثل شن به ديوار معده کشيده مي‌شود و حديث داريم: قَالَ الصَّادِقُ ع: «كُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَإِنَّهُ يَدْبُغُ الْمَعِدَةَ وَ يَزِيدُ فِي الذِّهْنِ»(كافي، ج‏6، ص‏354) معده را دباغي مي‌کند. در آينده کنگره‌اي خواهيم داشت به نام کنگره هسته انار. اسلام مي‌گويد: بنشين و ادرار کن. اخيرا که فيلم برداري کرده‌اند از مجراي ادرار. ديده‌اند که وقتي انسان ايستاده ادرار مي‌کند مجراي ادرار درست باز نمي‌شود ولي وقتي انسان مي‌نشيند مجراي ادرار درست باز مي‌شود. در اروپا و امريکا کنگره‌اي برپا خواهد شد به نام «بنشين و ادرار کن» بايد از اول مسلمان باشيم. چه گيري داريم که مي‌رويم، تو سري مي‌خوريم و برمي گرديم.

حديث داريم: به سه چيز نگاه کنيد شاد مي‌شويد: 1- سبزي 2- آب 3- شکل زيبا.

انسان وقتي در اين کاسه‌هاي همداني آب مي‌خورد لذت مي‌برد. حديث داريم: وقتي آب مي‌خوريد بمکيد. با تک نفس نخوريد. و به آب نگاه کننيد. يکي از دوستان مي‌گفت: علامه طباطبايي وقتي مي‌خواست سيبي را بخورد مدتي به آن نگاه مي‌کرد و بعد مي‌خورد. نگاه کردن هم ايمان انسان را زياد مي‌کند و هم اشتهاي انسان. ما که غذا نمي‌خوريم. موقع غذا خوردن تمام حواسمان به تلويزيون و. . . است. حديث داريم: ساعاتي که سر سفره درحال غذا خوردن هستيد جزو عمرتان نيست. مي‌دانيد يعني چه؟ يعني دست پاچه نشويد. يعني گيج نشو.

يک مقداري خودمان را باختيم. صاف مسلمان نيستيم. هنوز هم شک داريم. اينکه امام(ره) فرمود: اسلام ناب يعني نترسيد.

آشپزخانه بايد بزرگ باشد. يک آيه در قرآن براي آشپزخانه بزرگ پيدا کرده‌ام. چون بخشي از عمر زن در آشپزخانه مي‌گذرد. آيه اين است: وقتي براي حضرت ابراهيم عليه السلام ميهمان آمد قرآن مي‌فرمايد: وجاء بعجل سمين. يک گوساله بزرگ را براي او سرخ کرد. يک گوساله درسته را براي او سرخ کرد. حالا اين گوساله را در چه آشپزخانه‌اي، در چه قابلمه‌اي و. . . سرخ کرده بود. آشپزخانه‌اي که بشود يک گوساله را در آن سرخ کرد بايد چقدر بزرگ باشد. حالا شايد بگوييد: آقاي قرائتي چي مي‌گي؟ خوابي يا بيدار؟ من بيدارم و مي‌فهمم. مي‌خواهم بگويم: اسلام اين را مي‌گويد، حالا اگر شما مي‌خواهيد اضطراري زندگي کنيد اشکالي ندارد. آشپزخانه بايد نور داشته باشد، نبايد پشت اتاق باشد. امام صادق(ع) وقتي ديد شخصي آشپزخانه‌اش را بزرگ مي‌کند او را ستايش کرد.

در ساختمان سازي همسايه‌ها را اذيت نکنيم. ديوارها را طوري نگيريم که از آن طرف ديوار حرفها شنيده شود. «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ» نشود. چون استراق سمع گناه است. اتاق سفيد خيلي بهتر از رنگهاي ديگر است. رنگ قرمز و سياه مضر است. رنگهاي سفيد، آبي، سبز، زرد سفارش شده است. رنگ بايد دلنشين باشد «لَوْنُها تَسُرُّ النَّاظِرينَ» بقره/69.

تعداد اتاقها

حديث داريم دخترها و پسرهاي بالاي 7 سال در يک تخت خواب نخوابند. گناه کسي که با 11 نفر در يک اتاق زندگي مي‌کند به گردن کسي است که يک ويلا در تهران دارد، يک ويلا در شمال دارد و. . . اصل اين است که آدم بتواند براي هر بچه‌اش يک رخت خواب جدا درست کند. بسياري از گناهان به دليل کمبود مکان است و چه نامه‌هايي که در اين زمينه به دست من رسيده است. حديث داريم که اگر پدر و مادر روبروي بچه عمل زناشويي انجام بدهند(حتي اگر او خيلي کوچک باشد) در او اثر مي‌کند و ممکن است او زناکار شود. پدر حق ندارد با شورت در خانه راه برود. محرم هستند اما اين طور لباس پوشيدن براي دختر مضر است. برادر بزرگ هستي، تابستان هم هست اما. . . امام حسن و امام حسين عليهما السلام با شلوار در رودخانه رفتند. يکي گفت: بابا شلوارتان خراب شد. فرمودند: شلوار ما خراب شود بهتر از اين است که حياء ما خراب شود. اينها انسان را بي حياء مي‌کند.

اصل فطرت

ما خيلي وقتها در ساختمان سازي فطرت خودمان را جا مي‌گذاريم. بايد به طبقه محروم توجه کرد. اين هم در مهندسي يک اصل است. آقايان مهندسين عقلتان و دينتان را در اختيار هوس پولداران قرار ندهيد.

وقتي تاجري يا مغازه داري مي‌بيند دختر و پسر نامحرم به مغازه مي‌آيند بايد به آنها تذکر ندهد. مي‌گويد: اينها مشتري هستند. حضرت علي(ع) مي‌فرمايد: کساني که به خاطر مشتري امر و نهي نمي‌کنند نمي‌دانند که خدا رازق است. رزق کسي را قطع نمي‌کند.

توجه به قدرت مالي: اگر نداريد خرج نکنيد. حديث داريم پشت بام هم بايد ديوار داشته باشد.

والسلام عليکم و رحمة الله و برکاته

 

دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران دربخش کشاورزی

دستاوردهای جمهوری اسلامی در حوزه کشاورزی
«خودکفایی و تأمین امنیت غذایی» هدیه انقلاب اسلامی به مردم
 
نگاهی به دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه اقتصاد و کشاورزی با بررسی شرایط و اوضاع اقتصادی ایران در دهه منتهی به سال ۵۷ و مقایسه آن با بیش از سه دهه پس از انقلاب گویای بسیاری از حقایق است.
 ، بدون شک دستیابی به عمق برکات انقلاب اسلامی در ایران زمانی قابل لمس است که مقایسه ای بین شرایط کشور، در قبل و بعد از انقلاب اسلامی در طول این سه دهه داشته باشیم.
بررسی ها نشان می دهد رژیم پهلوی در دهه 40 شمسی (دهه 60 میلادی ) با استراتژی نادرست خود که تحت عنوان اصلاحات ارضی از آن یاد می شد ، باعث بیمار شدن اقتصاد ایران شده بود. نشانه های این بیماری را در عرصه های مختلف اقتصاد می توانستیم به وضوح مشاهده کنیم.
*نگاهی به شرایط اقتصادی کشور پیش از انقلاب اسلامی
 رژیم شاه در برنامه های عمرانی خود بر صنایع وابسته به ویژه صنایع مربوط به کالاهای مصرفی اتکا داشت که نتیجه آن نیز عدم توازن بین بخش کشاورزی و بخش های دیگر اقتصادی شد.  به گونه ای که در بخش کشاورزی، تولید محصولات کشاورزی از 1.29 درصد تولید ناخالص ملی در سال 1339 به 1.09 درصد در سال 1356 , یک سال قبل از فروپاشی حکومت پهلوی ، تنزل یافت.
رفته رفته با اجرای استراتژی های نادرست رژیم پهلوی ، بخش کشاورزی فراموش شد و بیشترین سرمایه گذاری و امکانات کشور در بخش صنعت و صنایع متکی به واردات صورت گرفت که همین امر باعث فاصله گرفتن امکانات شهری و روستایی بود که پیامد آن مهاجرت روزافزون روستائیان به شهرها شد .
بنابراین در سال 1357، سال پیروزی انقلاب اسلامی ، کشور با یک اقتصاد بیمار که با تورم بیش از 16 درصد ، استقراض خارجی ، کسری بودجه و کاهش تولید ناخالص ملی روبرو بود.
در این وضعیت انقلاب اسلامی با اهداف مهمی مانند توجه به مردم محروم روستا، تأمین استقلال اقتصادی، رفع بیکاری و تأمین اجتماعی به پیروزی رسید.
انقلاب اسلامی در سال های اولیه اهدافی مانند رشد و توسعه پایدار اقتصادی با محوریت بخش کشاورزی، تربیت نیروی انسانی، استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور و تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی را دنبال کرد و توانست در پایان برنامه های پیش بینی شده به رشد قابل توجهی در برنامه های توسعه دست یابد.
* دستاوردهای انقلاب اسلامی در بخش کشاورزی
 ایران دارای مساحتی بالغ بر  164میلیون هکتار است که بیش از 51 میلیون هکتار آن از اراضی خوب و با استعداد برای تولید محصولات کشاورزی است. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل سیاستهای نادرست رژیم پهلوی ، کشاورزی کشور با ورشکستگی روبرو بود. بسیاری از محصولات استراتژیک کشاورزی نظیر گندم و برنج از خارج وارد می شد و کسری فزاینده مواد غذایی باعث تورم قیمت این مواد در داخل کشور شده بود.
همچنین مشکلات بسیاری که کشور در سالهای نخست انقلاب با آن روبرو بود نظیر آشوب های گروه های ضد انقلاب ، تحریم های اقتصادی ایران توسط غرب و نیز جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران باعث شد تا عقب ماندگی کشور در فضای اقتصادی بیشتر مشهود شود.
 اما بخش کشاورزی همواره یکی از بخشهای اقتصادی مورد توجه دولتمردان جمهوری اسلامی ایران بوده است به گونه ای که امروزه بالغ بر 90 درصد از نیاز کشور به محصولات کشاورزی در داخل تامین می شود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به دنبال تاکیدات بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ، حضرت امام خمینی (ره ) ، مبنی بر ضرورت خودکفایی کشور در زمینه محصولات استراتژیک نظیر گندم ، برنج و جو ، حرکتهای قابل توجهی در راستای تولید این محصولات صورت گرفت.
 به طور مثال در زمینه گندم ، با سرمایه گذاریهای مناسب انجام شده ، میزان تولید آن نسبت به قبل از انقلاب اسلامی 5 برابر شده و بالغ بر 100 میلیون تن است . همچنین تولید برنج , دومین محصول استراتژیک و پرمصرف کشور (پس از گندم ) ، رشدی بالغ بر  60تا 70 درصد نسبت به قبل از انقلاب اسلامی داشته است که تا حد بسیار قابل توجهی از واردات آن کاسته شده است .
 همچنین در طول سال های پس از انقلاب با وجود دو برابر شدن جمعیت ایران و افزایش مصرف سرانه، با خودکفایی کشور در بخش دام و تأمین مواد غذایی، واردات اقلامی نظیر گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ و شیر حدوداً قطع شده است.
 خودکفایی در محصولات کشاورزی از دیگر دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی است. در حال حاضر مرکبات، انار، کیوی، انبه ، خرمالو یا محصولاتی همانند پسته ، زعفران ، کشمش ، همچنین میوه هایی همچون هلو ، شلیل ، زردآلو و سیب و انواع سبزیجات از ایران به کشورهای مختلف صادر می شود. ایران نخستین تولیدکننده محصولاتی نظیر پسته ، زعفران و انار در جهان است .
همچنین در زمینه جنگل و مرتع، سطح جنگل کاری و احیای جنگلها نسبت به قبل ازانقلاب اسلامی 2 برابر شده است .
در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران با در پیش گرفتن سیاستهای حمایتی از جمله تامین به موقع تسهیلات ، خریدهای تضمینی ، حمایت از خسارت دیدگان خشکسالی و گسترش بیمه محصولات کشاورزی و دامی ، سعی در حمایت هرچه بیشتر از تولید کنندگان بخش کشاورزی دارد.
*خودکفایی گندم  دستاورد انقلاب
خودکفایی در تولید گندم به عنوان یک محصول استراتژیک و تامین امنیت غذایی جمعیت 70 میلیونی کشور ، از مهمترین اقدامات وزارت جهاد کشاورزی در طی سالهای پس از انقلاب است .
آمار موجود حاکی از تولید 5 میلیون و 600 هزار تن گندم در سال 56 و 57 است. به طوریکه میزان واردات گندم در سالهای قبل از انقلاب به بیش از یک میلیون و 140 هزار تن می رسید .
با اجرای طرح خودکفایی گندم , ایران با 14.5 میلیون تن و خرید 11.2 میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان به خودکفایی در این محصول اساسی رسید. در حال حاضر ایران نه تنها از واردات بالای گندم بی نیاز شده است بلکه با افزایش تولید گندم به بیش از 15 میلیون تن و خرید 11.53 میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان ضمن قطع وابستگی ، شاهد صادرات چند میلیون تنی گندم به کشورهای مختلف جهان است.
از نکات حائز اهمیت در این بخش این است که ایران در کنار بحث خودکفایی گندم به کیفیت مطلوب این محصول نیز دست یافته است.
حجم تولید محصولات کشاورزی ایران در 30 سال بعد از پیروزی انقلاب با رشد حدود 195 درصد مواجه بوده است.
گزارش فائو نیز حاکی از همین مسئله است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) پیش بینی کرد، میزان تولیدات جهانی غلات در سال 2016 به رقم 2521 میلیون تن برسد که تنها 0.2 درصد پایین تر از تولید سال گذشته محاسبه شده و سومین رکورد بالای جهانی در این خصوص به شمار می رود.
* زنده شدن صنایع تکمیلی دستاورد انقلاب
سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (فائو) در گزارشی در مورد وضعیت کشاورزی کشورمان در سالهای پس از انقلاب اسلامی با اعلام این که مجموع تولید حدود 100 رقم محصول کشاورزی ایران در سال 1978 بیش از 28 میلیون و 800 هزار تن بوده است ، این رقم را در پایان سال 86 بیش از 84 میلیون و 104 هزار تن اعلام کرده است که بیش از 55 میلیون تن رشد نشان می دهد .
 از نکات دیگر تأثیر پیروزی انقلاب اسلامی توجه به صنایع تبدیل و تکمیلی بخش کشاورزی است. قبل از انقلاب با توجه به سیاست های وابستگی واردات به خارج، به این صنعت اهمیت داده نمی شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامات بسیار خوبی در این زمینه محقق شد.
در سال 1385 با تامین سرمایه لازم از طریق تسهیلات کم بهره ، اعطای زمین و سایر کمک های دیگر ، صنایع مرتبط با بخش کشاورزی توسعه یافته به گونه ای که ظرفیت فراوری محصولات کشاورزی کشور در سال 1385 به حدود 33 میلیون تن افزایش یافته است و تا پایان برنامه چهارم به رقم 42 میلیون تن افزیش یافت .
فعالیتهای عمرانی در روستاها
در زمینه فعالیت های توسعه روستایی نیز پیشرفت های خوبی در کشور صورت گرفته است به گونه ای که پس از پیروزی انقلاب اسلامی میزان برخورداری جمعیت روستایی کشور از نعمت برق به بالاتر از 97 درصد رسیده و به چندین هزار روستا برق رسانی صورت گرفته است در حالیکه قبل از پیروزی انقلاب فقط 2360 روستا در کشور دارای برق بوده اند .
میزان برخورداری جمعیت روستایی از آب آشامیدنی از حدود 21 درصد در سال 1355 به بیش از 81 درصد در سال 1385 افزایش یافته است. همچنین طول راه های روستایی در سال 1355 حدود 26 هزار کیلومتر راه از نوع خاکی بوده که درسال 1385 به بیش از 100 هزار کیلومتر افزایش یافته که 56 درصد آن آسفالته و مابقی راه شوسه است .
این اقدامات که توسط متخصصان جهادگر متعهد و کارشناسان بخش کشاورزی صورت گرفته ، باعث شده در زمینه کشاورزی و توسعه روستایی کشور، ایران به پیشرفت های بزرگی نائل شود و الگویی برای کشورهای در حال توسعه باشد.
نرخ باسوادی روستائیان نیز از حدود 30 درصد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به بالاتر از 75 درصد در سال گذشته افزایش داشته و براساس گزارش موسسات بین المللی دسترسی روستائیان کشور به مراقبت های اولیه بهداشتی پس از پیروزی انقلاب به بالای 90 درصد افزایش یافته است .
*محرومیت زدایی از روستاها مهمترین دستاورد کشاورزی بعد از انقلاب
حجت‌الاسلام دکتر حسینی، مسئول تدوین دائرة المعارف کشاورزی درباره دستاوردهای کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی گفت: محرومیت زدایی از روستاها یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی  بوده است.  پیش از پیروزی انقلاب اسلامی , روستاها یکی از مناطق محروم کشور بودند. بیشتر روستاهای کشور در دوران پهلوی , فاقد امکانات رفاهی بودند و مردم روستایی از لحاظ معیشت در سختی و مشقت بسر می بردند.
 وی ادامه داد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در راستای تاکیدات بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی , حضرت امام خمینی (ره ) مبنی بر بسیج امکانات مادی و معنوی برای عمران و آبادانی روستاها ، مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران درصدد زدودن فقر و محرومیت از چهره روستاهای کشور برآمدند تا امکانات رفاهی شهرها و روستاهای کشور را به یک سطح یکسان برسانند.
مسئول تدوین دائرة المعارف کشاورزی بیان کرد: به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و فرمان امام خمینی (ره ) مبنی بر کمک به روستائیان و آبادانی روستاها،  جهاد سازندگی شکل گرفت و کمک به سزایی به محرومیت زدایی روستا شد. جوانان متخصص و انقلابی در مناطق روستایی کشور حضور پیدا کردند و به ارائه خدمات زیربنایی نظیر آبرسانی , راهسازی , برق رسانی و غیره در روستاها پرداختند.بسیاری از روستاهای کشور آب،راه،برق و سطح بهداشت و آموزش نداشتند.
حجت‌الاسلام دکتر حسینی از دیگر اقدامات انجام شده برای روستائیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی , برخوردار شدن روستاها از امکانات برقراری ارتباط مخابراتی با دنیای خارج از روستاها و سواد دانست و گفت: با راه اندازی نهضت سواد آموزی اقدامات موثری به کشاورزان در روستا انجام شد. آبادی روستا با همت جمهوری اسلامی ایران بود.
مسئول تدوین دائرة المعارف کشاورزی تأکید کرد: نمی توان تصور کرد که روستاییان با چه مشقتی در قبل از انقلاب روزگار می گذرانند. افزایش سطح بهداشت در روستاها، احداث اماکن بهداشتی پس از انقلاب اسلامی روند روبه رشدی داشته است.همچنین در تعلیم و آموزش روستائیان کارنامه انقلاب اسلامی درخشان است.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه کشاورزی حائز اهمیت  است، دولت ستم شاهی تبلیغات بسیاری در این زمینه می کرد اما علی الرغم تمام تبلیغات درباره اصلاحات ارضی اما کشاورزی به دست مستضعفان و بیچارگان افتاد. بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی , حضرت امام خمینی (ره ) یکی از شعارهایی که همواره می دانند و به آن عمل می کردند این بود که من طرفدار مستضعفان هستم و همین موضوع  یکی از موانع اصلی در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی شد. که بسیاری از واگذاری زمین ها بر اساس همین حمایت حضرت امام خمینی صورت گرفت. با وجود اقداماتی که در حوزه کشاورزی بعد از انقلاب صورت گرفته است اما هنوز با حد مطلوب فاصله دارد.
*بالارفتن ضریب مکانیزاسیون و دانش کشاورزی دستاورد انقلاب
محمدرضا جهانسوز، رئیس سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی درباره دستاوردهای کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی گفت: قبل از انقلاب اسلامی در کلیه زمینه های کشاورزی وابستگی به خارج داشتیم اما بعد از انقلاب شاهد رشد چشم گیر تولیدات کشاورزی هستیم. اگر قبل از انقلاب مرز تولیدات کشاورزی 25 میلیون تن بود اکنون از مرز 100 میلیون تن گذشته است وعلاوه بر تأمین مواد غذایی کشور دیگر وابستگی به خارج نداریم.
وی با اشاره به اینکه ضریب خودکفایی در محصولات کشاورزی بعد از انقلاب اسلامی رشد داشته است ادامه داد: قبل از انقلاب تعداد زیادی از روستاهای کشور از کمترین امکانات هم محروم بودند اما بعد از انقلاب اسلامی روستاها از محرومیت دور شدند.
 رئیس سازمان بسیج مهندسین کشاورزی و منابع طبیعی با بیان اینکه قبل از انقلاب اسلامی جایگاه روستاییان بسیار پایین بود، بعد از انقلاب بسیاری از روستاها آباد و از رفاه نسبی برخوردار و روستاییان جایگاه اجتماعی دارند. اما نباید به این سطح رفاه و پیشرفت در روستاها بسنده کرد بلکه باید به توجه و حمایت بیشتر به روستاییان توجه کرد. در گذشته بخش کشاورزی حمایتی نمی شد و عقب ماندگی از تولیدات داشتیم اما اکنون در تولید به خودکفایی رسیده ایم.
 جهانسوز با اشاره به رشد دانش کشاورزی پس از انقلاب اسلامی گفت:سازمان تحقیقات کشاورزی سازمان وسیعی است که دستاوردهای ویژه ای در زمینه رشد دانش کشاورزی بعد از انقلاب  داشته است. بالارفتن ضریب مکانیزاسیون،بالارفتن دانش کشاورزی و بالا رفتن تولیدات کشاورزی از دستاوردهای انقلاب است.
 ● گندم , نمونه ای از موفقیتها
خودکفایی در تولید گندم به عنوان یک محصول استراتژیک و تامین امنیت غذایی جمعیت ۷۰ میلیونی کشور , از مهمترین اقدامات وزارت جهاد کشاورزی در طی سالهای پس از انقلاب است .
گندم به عنوان محصول استراتژیک کشاورزی , سهم بسزایی درتامین نیازغذایی مردم دارد به طوریکه بیش از ۵۰ درصد متوسط انرژی دریافتی هر نفردرطول روز ازطریق نان تامین می شود از این رو , با توجه به اهمیت خودکفایی کشوردراین محصول استراتژیک , برنامه افزایش تولید گندم پس از انقلاب اسلامی مورد توجه مسوولان نظام قرار گرفت وپس ازادغام وزرات کشاورزی و جهاد سازندگی و تشکیل وزرات جهاد سازندگی این بحث به طور جدی دنبال شد به طوریکه ایران در سال زراعی ۸۳ ـ۸۲ شاهد برگزاری جشن خودکفایی گندم در کشور بود.
طرح خودکفایی گندم دردولت رفسنجانی آغاز و در زمان مدیریت اسکندری به عنوان مجری طرح گندم دردولت خاتمی تحقق یافت و براین اساس دولت نهم مدعی است که کشور را به صادرکننده گندم در جهان تبدیل کرده است .
به دنبال خودکفایی در محصول گندم , انتقادهای متفاوتی از قبیل کاهش سطح زیر کشت سایر محصولات کشاورزی مثل جو و چغندرقند , تخریب منابع آب وخاک و زیست محیطی از سوی برخی از افراد مطرح شد که پاسخهای قانع کننده ای را نیز به همراه داشت .
آمار موجود حاکی از تولید ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن گندم درسال ۵۷ ـ ۵۶ است به طوریکه میزان واردات گندم در سالهای قبل از انقلاب به بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار تن می رسید .
این میزان در سال زراعی ۷۰ ـ ۶۹ به تولید ۸,۸ میلیون تن با خرید ۳,۲۵ میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان و واردات ۲,۹۳ میلیون تن و در سال زراعی ۸۰ ـ ۷۹ به تولید ۹,۴ میلیون تن وخرید ۵,۶۶ میلیون تن گندم مازاد برنیاز کشاورزان و واردات ۵,۵ میلیون تن گندم افزایش یافت که آمار بالایی دربخش واردات محسوب می شود.
با اجرای طرح خودکفایی گندم , ایران با تولید ۱۴,۵ میلیون تن و خرید ۱۱,۲ میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان به خودکفایی در این محصول اساسی رسید.
هم اکنون ایران نه تنها از واردات بالای گندم بی نیاز شده است بلکه با افزایش تولید گندم به ۱۵ میلیون تن و خرید ۱۱,۵۳ میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان ضمن قطع وابستگی , شاهد صادرات یک میلیون تنی گندم به کشورهای مختلف جهان بودیم .
نکته قابل توجه این است که به موازات خودکفایی گندم , کیفیت آن نیزمورد توجه قرار گرفت , در این رابطه با بهره گیری از تحقیقات علمی و تامین امکانات و نهاده های مورد نیاز , کیفیت گندم نیز ارتقا یافته است و درحال حاضر نیزگندم ایران از نظر کیفیت در گروه بالایی قرار گرفته است که تنوع ارقام از دلایل اصلی افزایش کیفیت گندم محسوب می شود
● کشاورزی ایران از زبان بیگانگان
شاید ارائه آمار محصولات کشاورزی ایران در سالهای پس از انقلاب بسیاد شیرنتر باشد.
سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (فائو) در گزارشی در مورد وضعیت کشاورزی کشورمان در سالهای پس از انقلاب اسلامی با اعلام این که مجموع تولید حدود ۱۰۰ رقم محصول کشاورزی ایران در سال ۱۹۷۸ بیش از ۲۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده است , این قرم را در پایان سال ۸۶ بیش از ۸۴ میلیون و ۱۰۴ هزار تن اعلام کرده است که بیش از ۵۵ میلیون تن رشد نشان می دهد .
بنابراین گزارش , حجم تولید محصولات کشاورزی ایران طی سی سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد ۱۹۲ درصدی مواجه شده است .
گزارش فائو حاکی است : تولید غلات در ایران در سال ۱۹۷۸ حدود ۸ میلیون و ۴۷۴ هزار تن بوده است که این رقم در حال حاضر به بیش از ۲۲ میلیون و ۸۰۹ هزار تن رسیده است .
بر اساس این گزارش , تولید غلات در ایران طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با افزایش بیش از ۱۴ میلیون تنی و رشد ۱۶۹ درصدی مواجه شده است .
بر اساس این گزارش , تولید انواع میوه در کشور ما در سال ۱۹۷۸ حدود ۲ میلیون و ۸۸۳ هزار تن بوده است که این رقم در سال جاری با افزایش ۱۱ میلیون تنی به ۱۳ میلیون و ۸۴۷ هزار تن رسیده است .
تولید انواع میوه در ایران طی سی سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد ۴,۸ برابری و یا ۳۸۰ درصدی مواجه شده است .
سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (فائو) در این گزارش اعلام کرد : حجم تولید محصولات تولید شکر یعنی نیشکر و چغندر قند در سال ۱۹۷۸ میلادی بیش از ۴ میلیون و ۵۵۷ هزار تن بوده است که این رقم در حال حاضر به بیش از ۱۰ میلیون و ۵۳۰ هزار تن رسیده است .
تولید نیشکر و چغندر قند طی سی سال گذشته بیش از ۶ میلیون تن و به عبارتی ۱۳۱ درصد رشد داشته است .
حجم تولید انواع سبزی جات و صیفی جات در سال ۱۹۷۸ بیش از ۴ میلیون و ۶۲۱ هزار تن بوده است که این رقم در سال جاری به بیش از ۱۵ میلیون و ۷۶۰ هزار تن افزایش یافته است .
تولید انواع سبزی جات و صیفی جات طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با رشد ۱۱ میلیون تنی و ۲۴۱ درصدی مواجه شده است .
سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی اذعان میکند که ایران با تولید ۲۳ میلیون تنی نهمین تولید کننده بزرگ غلات در قاره آسیا است .
سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی همچنین در گزارش خود پیش بینی کرده است تولید غلات در ایران طی سال جاری با نیم میلیون تن افزایش نسبت به سال قبل مواجه شده و به ۲۳,۵ میلیون تن برسد .
بر اساس این گزارش ایران نهمین تولید کننده بزرگ غلات در قاره آسیا شناخته شده است . چین با تولید ۴۴۵ میلیون تن غلات در سال ۲۰۰۶ بزرگترین تولید کننده غلات در آسیا طی این سال بوده است .
سایر تولید کنندگان بزرگ غلات در آسیا طی این سال عبارتند از هند با ۲۴۰ میلیون تن , اندونزی با ۶۶ میلیون تن , بنگلادش با ۴۱ میلیون تن , ویتنام با ۳۹ میلیون تن , ترکیه با ۳۵ میلیون تن , تایلند با ۳۴ میلیون تن , پاکستان با ۳۳ میلیون تن و ایران با ۲۳ میلیون تن .
همچنین گرسنگی و سو تغذیه در ایران از ۳۰ درصد جمعیت کشور در سال ۱۹۷۰ به کمتر از ۴ درصد جمعیت در سالهای اخیر رسید.
سازمان خوار بار ملل متحد در تازه ترین گزارش خود به بررسی درآمد سرانه و میزان گرسنگی و سو تغذیه در کشورهای مختلف در سال ۲۰۰۶ میلادی و مقایسه آن با سال ۱۹۷۰ میلادی پرداخته است .
بنا بر این گزارش , درآمد سرانه ایران نسبت به فقیرترین کشور جهان طی سال گذشته ۳۰,۹ برابر بیشتر بود , این رقم در سال ۱۹۷۰ حدود ۷,۳ برابر بیشتر شده است .
در این گزارش ۲۲۱ کشور جهان بر اساس میزان درآمد سرانه و نرخ گرسنگی و سو تغذیه رتبه بندی شده اند . میزان درآمد سرانه در ثروتمندترین کشور جهان ۷۵۳ برابر بیشتر از فقیرترین کشور جهان است . این رقم در سال ۱۹۷۳ میلادی حدود ۱۱۵ برابر بوده است . این مساله نشانگر شکاف درامدی شدید و بی عدالتی بین کشورهای ثروتمند و فقیر طی ۳۰ سال اخیر است . اریتره بیشترین میزان گرسنه در جهان را در اختیار دارد . بیش از ۷۵ درصد جمعیت این کشور هم کنون در گرسنگی و سو تغذیه به سر می برند . بروندی با درآمد سرانه ۱۱۰ دلار فقیرترین کشور جهان به شمار می رود . روستاها , کانون تلاش و سازندگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران , روند نابودی کشاورزی و روستاها به نحو شگفت انگیزی متوقف شد و به همت فرزندان جهادگر ملت در وزارت جهاد سازندگی آبادانی و توسعه روستاها و فعالیت های کشاورزی به تدریج بازگشت و سیل مهاجرت بی رویه به شدت کاهش یافت .
حضور جهادگران متخصص و متعهد در صحنه توسعه عمران و آبادانی روستاها و کشاورزی , تامین نهاده های مورد نیاز کشاورزان , اجرای طرح های عمرانی مختلف , توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و انتقال دانش فنی به کشاورزان و توسعه تکنولوژی های جدید سبب شد که چهره ی کشاورزی در روستاهای ایران به تدریج تغییر یافته و امروزه به نقطه ای رسیده ایم که حداقل ۹۳ درصد محصولات مورد نیاز کشور در داخل تولید شده و کشور از وابستگی به اجانب رهایی نسبی پیدا کرده است .
در این سالها صادرات محصولات کشاورزی به نحو بی سابقه ای رشد یافته و از ۲۵ میلیون دلار در سال ۱۳۵۵ به رقم ۲,۱ دهم میلیارد دلار در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته و پیش بینی می شود که امسال به حدود سه میلیارد دلار افزایش یابد و این در حالی است که هدف برنامه چهارم توسعه رسیدن به سقف صادرات دو میلیارد دلار در بخش کشاورزی در سال پایانی برنامه است که خوشبختانه این هدف در سال جاری محقق شده است .
بررسی وضعیت درآمد حقیقی خانوارهای روستائیان کشاورزان کشور نشان می دهد که نسبت به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی درآمد حقیقی آنان حداقل ۲۲۵ درصد افزایش یافته است به طوری که براساس قیمت های ثابت سال ۷۶ مقدار درآمد سرانه هر خانوار کشاورز به طور میانگین از ۶,۲ میلیون ریال در سال ۱۳۵۵ به حدود ۱۴ میلیون ریال در سال ۱۳۸۵ افزایش پیدا کرده است و جمعیت زیر خط فقر در روستاها از ۶۵ درصد قبل از پیروزی انقلاب به کمتر از ۳۰ درصد در سال گذشته کاهش یافته است .
استفاده از روش های آبیاری نوین برای کشور را حیاتی و سبب افزایش بهره وری مصرف آب در کشور دانست و گفت : قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از روش های نوین آبیاری تحت فشار در سطح کمتر از ۱۰ هزار هکتار استفاده می شد اما در حال حاضر در سطحی حدود ۶۵۰ هزار هکتار از این نوع آبیاری استفاده می شود .
در سال ۱۳۵۵ در سطحی معادل ۱۷ هزار هکتار فعالیت های آبخیزداری (حفاظت آب و خاک و ایجاد پوشش گیاهی ) در حوزه های آبخیز کشور انجام شده است در حالی که در شرایط فعلی سالانه در سطحی حدود یک میلیون هکتار فعالیت های آبخیزداری انجام می شود.
سرانه تولید محصولات کشاورزی از هر متر مربع آب در سال ۱۳۵۵ را حدود ۵۰۰ گرم عنوان کرد و گفت : این رقم در زمان حاضر به دو برابر یعنی یک کیلوگرم افزایش یافته است که نشان دهنده افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی ایران است .
میزان عملکرد تولید محصول در واحد سطح از حدود دو تن در هکتار قبل از پیروزی انقلاب با افزایش معادل ۳۰۰ درصد به بیش از شش تن در هکتار در زمان حاضر افزایش یافته است .
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به دلیل متکی بودن سیاست آن زمان به واردات از خارج کشور اهمیت خاصی داده نمی شد , اپس از پیروزی انقلاب اسلامی در این زمینه اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته به گونه ای که در سال ۱۳۸۵ با تامین سرمایه لازم از طریق تسهیلات کم بهره , اعطای زمین و سایر کمک های دیگر , صنایع مرتبط با بخش کشاورزی توسعه یافته به گونه ای که ظرفیت فراوری محصولات کشاورزی کشور در سال ۱۳۸۵ به حدود ۳۳ میلیون تن افزایش یافته است و تا پایان برنامه چهارم به رقم ۴۲ میلیون تن افزیش خواهد یافت .
فعالیتهای عمرانی در روستاها
در زمینه فعالیت های توسعه روستایی نیز پیشرفت های خوبی در کشور صورت گرفته است به گونه ای که پس از پیروزی انقلاب اسلامی میزان برخورداری جمعیت روستایی کشور از نعمت برق به بالاتر از ۹۷ درصد رسیده و به ۵۱ هزار روستا برق رسانی صورت گرفته است در حالیکه قبل از پیروزی انقلاب فقط ۲۳۶۰ روستا در کشور دارای برق بوده اند .
میزان برخورداری جمعیت روستایی از آب آشامیدنی از حدود ۲۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به بیش از ۸۱ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته است افزود : همچنین طول راه های روستایی در سال ۱۳۵۵ حدود ۲۶ هزار کیلومتر راه از نوع شوسه و خاکی بوده که درسال ۱۳۸۵ به بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر افزایش یافته که ۵۶ درصد آن آسفالته و مابقی راه شوسه است .
این اقدامات که توسط متخصصان جهادگر متعهد و کارشناسان بخش کشاورزی صورت گرفته , سبب شده در زمینه کشاورزی و توسعه روستایی کشور ایران به پیشرفت های بزرگی نائل شود و الگویی برای کشورهای در حال توسعه باشد.
نرخ باسوادی روستائیان نیز از حدود ۳۰ درصد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به بالاتر از ۷۵ درصد در سال گذشته افزایش داشته و براساس گزارش موسسات بین المللی دسترسی روستائیان کشور به مراقبت های اولیه بهداشتی پس از پیروزی انقلاب به بالای ۹۰ درصد افزایش یافته است .
در مجموع اقدامات صورت گرفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی در روستاها و بخش کشاورزی ایران سبب شده که شاخص توسعه انسانی به تمامی ابعاد توسعه ای جوامع را در بر می گیرد در روستاهای کشور از حدود ۰,۴۴ در سال ۱۳۵۵ با ۶۴ درصد افزایش بالاتر از۶ ۰,۷۲ افزایش یابد که رقم قابل قبولی است و در جوامع روستایی بسیاری از کشورهای جهان کم نظیر است .
کوتاه شدن دست خوانین ظالم و فئودال های استثمارگر از سر روستائیان یکی دیگر از خدماتی است که انقلاب اسلامی برای کشاورزان و روستائیان انجام داده است و سبب شد که روستائیان با ابتکار عمل و خلاقیت , سرنوشت فعالیت های کشاورزی خود را در دست بگیرند و با کمک سرمایه ها و امکاناتی که دولت در اختیار آنها قرار داده کشور را به خودکفایی نسبی رسانده و در زمینه توسعه صادرات انواع محصولات کشاورزی نیز به موفقیت های خوبی دست یابند
دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه روستایی را می توان در چند مقوله مورد بحث قرار داد :
▪ محرومیت زدایی از روستاها
به جرات می توان گفت که « محرومیت زدایی از روستاها » یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی در حوزه اجتماعی بوده است ; پیش از پیروزی انقلاب اسلامی , روستاها یکی از مناطق محروم کشور بودند. بیشتر روستاهای کشور در دوران پهلوی , فاقد امکانات رفاهی بودند و مردم روستایی از لحاظ معیشت در سختی و مشقت بسر می بردند پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بدنبال تاکیدات بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی , حضرت امام خمینی (ره ) مبنی بر بسیج امکانات مادی و معنوی برای عمران و آبادانی روستاها , مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران درصدد زدودن فقر و محرومیت از چهره روستاهای کشور برآمدند تا امکانات رفاهی شهرها و روستاهای کشور را به یک سطح یکسان برسانند.
به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و فرمان امام خمینی (ره ) مبنی بر کمک به روستائیان و آبادانی روستاها , نهاد جهاد سازندگی شکل گرفت در این نهاد که بعدها به دلیل عملکرد مثبت و قابل توجه آن به وزارتخانه جهاد کشاورزی تبدیل شد , جوانان متخصص و انقلابی در مناطق روستایی کشور حضور پیدا کرده و به ارائه خدمات زیربنایی نظیر آبرسانی , راهسازی , برق رسانی و غیره در روستاها پرداختند.
از دیگر اقدامات انجام شده برای روستائیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی , برخوردار شدن روستاها از امکانات برقراری ارتباط مخابراتی با دنیای خارج از روستاهاست , اقدامات صورت گرفته در این خصوص به اندازه ای است که ایران بدلیل فعالیتهای گسترده برای برخوردار نمودن مناطق محروم روستایی از ارتباطات مخابراتی , از سوی یونسکو لوح تقدیر دریافت کرده است .
به منظور افزایش سطح بهداشت در روستاها , احدات اماکن بهداشتی در روستاها پس از انقلاب اسلامی روند روبه رشدی داشته است . در زمینه تعلیم و آموزش روستائیان نیز کارنامه انقلاب اسلامی درخشان است .
دولتمردان جمهوری اسلامی ایران طی سالهای پس از پیروزی انقلاب , اقتصاد بیمار سال ۵۷ را به یک اقتصاد پویا و در حال رشد تبدیل کرده اند
گرسنگی و سوتغذیه در ایران از ۳۰ درصد جمعیت کشور در سال ۱۳۴۹ هـ . ش به کمتر از ۴ درصد رسیده است
محرومیت زدایی از روستاها یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی در حوزه اقتصادی بوده است .
 خدمات و فعاليت هاي نظام جمهوري اسلامي در ابعاد داخلي، گستره بسيار وسيعي دارد و مي توان آنها را به چند حوزه تقسيم كرد که عبارت اند از: 1_ خدمات نظام در حوزه اقتصادي 2_ خدمات و دستاوردهاي نظام در حوزه فرهنگي، علمي و اجتماعي 3_ خدمات و دستاوردهاي نظام در حوزه سياسي به گوشه اي از خدمات بيشمار اشاره ميكنيم 1_ دستاوردها و خدمات اقتصادي با اینكه ملموس ترين و گسترده ترين فعاليت هاي نظارت جمهوري اسلامي در حوزه اقتصادي است، امّا نظام تبليغاتي كشور نتوانست آن را به طور شايسته اي به افكار عمومي منعكس کند. مطالعه آمار و ارقام اين فعاليت ها مؤيد اين نكته است: 1_1_ نفت صنعت نفت ايران نسبت به پیش از پيروزي انقلاب اسلامي با تحول عظيمي همراه بوده است؛ زيرا اكنون ايران اسلامي مالك منابع نفتي خود است و كارشناسان ايراني مديريت اجرايي عمليات صنعت نفت را در همه بخش ها اعم از: اكتشاف، حفاري، بهره برداري، ‌صادرات، پالايش و انتقال بر عهده دارند؛ اين امر در حالي است كه اين صنعت پيش از انقلاب به طور كامل وابسته بود. از طرف ديگر، فعاليت هاي اكتشافي صنعت نفت پس از پيروزي انقلاب با جهش چشمگيری همراه بوده است. 2_1_ گاز حجم ذخاير گاز طبيعي شناسايي شده ايران در آغاز سال 1385 حدود 6/26 تريليون متر برآورد شد كه اين ميزان معادل 17% از كل ذخاير جهان و 7/47% از ذخاير منطقه خاورميانه است. پیش از پيروزي انقلاب اسلامي تنها پنج شهر، نعمت گاز داشتند؛ در حالی که اکنون نه تنها بیشتر مناطق شهری کشور از این نعمت بهره مندند، بلکه در مناطق روستایی نیز از این نعمت خدادادی به کشور استفاده می گردد. طبق آخرين آمار مركز آمار كشور در پايان سال 1385، ميزان استخراج گاز معادل 464 ميليون مترمكعب در روز بوده است. همچنين تا پايان آن سال، از مجموع 1016 شهر كشور، ‌615 شهر (61%) گازرساني شد و 82 شهر در حال گازرساني بوده است. 3_1_ پتروشيمي ميزان توليدات پتروشيمي در سال 1357، 7/4 ميليون تن بود كه با وجود تخريب آن به دست رژيم بعثي عراق در جنگ تحميلي، طبق آمارهای موثق درآمد كشور از اين راه، از صادرات گاز به بيش از 7 ميليارد دلار در سال 84 ‌رسیده است. 4_1_ فناوري هسته اي و انرژي هسته اي جمهوري اسلامي به رغم تحريم هاي شديد امريكا و فشار به كشورهاي ديگر براي نداشتن همكاري در طرح هسته اي ايران، توانست چرخه سوخت هسته اي را با دستان دانشمندان داخلي به صورت چشمگیری افزایش دهد تا جايي كه تعجب جهانيان را برانگيزد. در اين خصوص، نظام جمهوري اسلامي توانست با كشف و استخراج اورانيوم طبيعي در يزد و فناوري آن در اردكان يزد و سپس تبديل آن به سه ماده: «هگزا فلورايد اورانيوم، «اكسيد اورانيوم» و «تترا فلورايد اورانيوم» را در «پايگاه هسته‌اي اصفهان»، بزرگترين گام هاي چرخه سوخت هسته اي بردارد و سپس با تأسيس پايگاه در «نطنز» با استفاده از دستگاههاي سانتريفوژ به غني سازي اورانيوم دست يابد. اين امر، ايران را به رديف دهمين كشور با فناوري هسته اي ارتقا داده است. همچنین، طراحي رئاكتور آب سنگين در اراك و به مرحله نهايي رسيدن نيروگاه اتمي در بوشهر، گام هاي ديگري بود كه نشان داد مديريت انقلابي نظام جمهوري اسلامي را به كشوری پيشرفته تبديل می كند. 5_1_ برق برق رساني را مي توان يكي از افتخارآميزترين فعاليت هاي اقتصادي ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي قلمداد كرد. پیش از پيروزي انقلاب اسلامي و در اوج فعاليت هاي رژيم طاغوت، تنها 1/3 ميليون مشترك برق - اعم از خانگي، عمومي، صنعتي و كشاورزي - وجود داشت؛ این در حالي است كه هم اکنون حتی بسياري از روستاهاي كشور و دورترين مناطق از نعمت برق است. ميزان توليد ناخالص برق كشور در پايان سال 1385، بيش از 192 ميليارد كيلووات ساعت بود و تاكنون بيش از 50 هزار روستا در كشور از نعمت برق برخوردار شدند. همچنين، تعداد مشتركان برق مؤسسه های تابع وزارت نيرو در اين سال، حدود 20624 هزار مشترك بوده است. 1-6-صنايع نظامي ايران كه قبل از انقلاب تقريبا تمام تسليحات نظامي خود را از خارج وارد ميكرده در زمره يكي از كشورهاي توليد كننده تسليحات پيشرفته نظامي در جهان قرار گرفته و در كنار كشورهايي چون هند، برزيل و يوگسلاوي مطرح شده است و توليدات خود را به بيش از 30 كشور جهان صادر ميكند. توليد محصولات الكترونيكي و راداري، ادوات و تجهيزات خاص از اين جمله است. اكنون ايران در زمينه صنايع زرهي و ساخت انواع نفربر در بين ده كشور برتر دنيا قرار گرفته است. به برخي از اقدامات انجام شده در صنايع نظامي اشاره ميكنيم: ساخت هواپيماي جنگنده آذرخش، طراحي و ساخت لانچر (پرتابكننده) چهار موشكي با قابليت شليك همزمان و تكتك، ساخت چرخبال آموزشي و چرخبال دو موتوره، طراحي و ساخت تانك پيشرفته ذوالفقار و راهاندازي خط توليد انبوه آن، ساخت تانك مدرن ، طراحي و ساخت خودرو تانكبر (ببر 400)، ساخت انواع شناورها و يدككشها، ساخت زيردريايي و اسكله شناور، ساخت موشك فاتح 110 (از موفقترين موشكهاي زمين به زمين در جهان) و موشكهاي دوربر شهاب (با سرعتي سه برابر موشك اسراييلي)، راهاندازي خطوط تعميرات اساسي و بازسازي هواپيماي نظامي و خودكفايي در زمينههاي ساخت و يا تعمير بسياري از تجهيزات و قطعات نظامي كه در جنگ الكترونيكي كاربرد دارد. 1-7- صنايع در بخش صنعت، كشوري كه قبل از انقلاب تقريبا تمام كالاهاي صنعتي خود را از خارج وارد ميكرده و معدود كالاهاي ساخت داخلش نيز عموما از كيفيت و مرغوبيت پاييني برخوردار بوده، هم اكنون در بسياري از زمينه ها به توليدكننده تبديل شده و توليداتش نيز در بسياري از موارد، از جهت كيفيت و استاندارد، قابل رقابت با مشابه خارجي ميباشد و در برخي از صنايع- همچون صنايع ساختماني- سالهاست كه به مرز خودكفايي رسيده است. جمهوري اسلامي وارث صنعتي است كه ميزان وابستگي آن به خارج بسيار زياد بوده به همين سبب، صنايع كشور پس از انقلاب، به دليل محاصره اقتصادي و تامين نشدن مواد اوليه و واسطه اي، دچار ركود شديد شد. از سوي ديگر، صاحبان و مالكان اين صنايع كه آنها را با استفاده از اعتبارات بانكي تاسيس كرده بودند، از كشور گريختند. دولت توانست پس از انقلاب در زمينه كاهش وابستگي شديد به مواد اوليه وارداتي، كالاهاي سرمايهاي خارجي، تخصصهاي فني و اطلاعات و دانش فني خارجي- كه تهديدي براي صنعت به شمار ميرود- اقدامات در خور توجهي انجام دهد. به همين علت پس از انقلاب اسلامي، ظرفيتهاي وسيعي در كشور پديد آمد و توليد مواد اوليه، ايجاد صنايع تبديلي، صنايع تكميلي و پر كردن حلقههاي مفقوده صنعت جدي گرفته و گامهاي بلندي در اين راه برداشته شد. تقويت و گسترش صنايع پتروشيمي را ميتوان در همين ارتباط ارزيابي كرد. ميزان توليدات پتروشيمي كشور كه در سال 1357 حداكثر 7/4 ميليون تن بوده در سال 1381 به 5/12 ميليون تن افزايش يافته است. امروزه ايران در عرصه صنايع موشكي و مخابراتي به درجهاي از پيشرفت رسيده كه به توان ساخت ماهواره دست يافته و وارد باشگاه چند كشور محدود پرتاب كننده ماهواره گرديده است. اين موفقيت در حالي به دست آمده كه ما در زمينه محصولاتي كه قابليت استفاده در صنايع موشكي و الكترونيك نظامي دارند، در تحريم به سر مي بريم تا جايي كه حتي در برخي مواقع از يا چيپ ساده الكترونيكي به ما ممانعت به عمل ميآيد. در زمينه سدسازي امروزه در بين 3 كشور برتر دنيا قرار داريم؛ به طوري كه پس از پيروزي انقلاب حدود 130 سد ساخته شده و يا در حال ساخت است. در صنايع كشاورزي، هماكنون، تراكتورهاي ساخت ايران به بيش از 30 كشور جهان صادر ميشود. در صنايع نفت و گاز، پروژه صددرصد ايراني فاز يك منطقه عسلويه به عنوان بزرگترين پروژه نفت و گاز كشور در آبان 83 به بهره برداري رسيد كه با بهره برداري فازهاي ديگر آن سالانه حدود يك ميليارد دلار درآمد نصيب كشور خواهد كرد 1-8-وضعيت روستاها فقر و نابساماني جوامع روستايي از مسائل و معضلات مهم و اساسي كشورهاي توسعه نيافته و در حال توسعه به شمار ميرود. به همين جهت برخلاف رژيم گذشته كه تنها به توسعه و آباداني تهران و شهرهاي بزرگ اكتفا ميكرد، بعد از پيروزي انقلاب، توجه به روستاها و مناطق محروم كشور براي دولت و برنامهريزان از اولويت خاصي برخوردار شد. در اينجا به بخشي از شاخصهاي برخورداري روستاها در سالهاي پس از انقلاب اسلامي اشاره ميكنيم: تعداد مراكز بهداشتي و درماني روستايي در سال 357، 1500 واحد بوده كه در سال 1381 به 7345 واحد رسيده تعداد خانههاي بهداشت از 2500 واحد در سال 1357 به 16561 واحد در سال 1381 افزايش يافته است. برقرساني به روستاها و مناطق محروم و ايجاد تاسيسات زيربنايي از قبيل توسعه شبكه راههاي روستايي، مخابرات و... در اين مناطق از اقدامات موفقيتآميز پس از انقلاب به شمار ميرود. تعداد روستاهاي برخوردار از برق از 4327 روستا در سال 1357 به 45359 روستا- بيش از 10 برابر – در سال 1380 افزايش يافته است. همچنين طي دوره 1357- 1317 تنها 8000 كيلومتر راه روستايي كشيده شده بود. اما اين رقم بعد از انقلاب به 86000 كيلومتر رسيده است (بيش از 10 برابر در مدتي تقريبا 10 ساله). تعداد روستاهاي بهرهمند از شبكه مخابرات از 312 روستا در سال 1357 به 10429 روستا در سال 1374- بيش از 30 برابر- افزايش يافته. تعداد واحدهاي پستي روستايي هم از 180 واحد در سال 1357 به 4912 واحد در سال 1374- بيش از 25 برابر- رسيده است. 1-9-2- كشاورزي و دامداري بخش كشاورزي از مهمترين و استراتژيكترين بخشهاي اقتصادي كشور است. در حيطه كشاورزي و دامداري، طبق آمار رسمي دولت در سال 1356، دولت فقط توانايي تامين مواد غذايي مردم خود براي 33 روز در سال را داشت و مجبور بود باقي مواد غذايي را از خارج وارد كند. براي مثال مرغ را از فرانسه، تخممرغ را از اسرائيل، سيب را از لبنان، پنير را از دانمارك و... وارد ميكرد؛ هماكنون كشورمان به رغم دو برابر شدن جمعيت، به مرز خودكفايي رسيده است؛ به گونهاي كه با توجه به اينكه توليد گندم در سال 1356، 1/5 ميليون تن بوده و كشور ما سالها از بزرگترين واردكنندههاي گندم در دنيا محسوب ميشده در سال 83 با توليد بيش از 14 ميليون تن- بعد از چهل و اندي سال- توانست به خودكفايي در عرصه اين محصول استراتژيك دست يابد. ميزان توليد شلتوك برنج در سال 1356، معادل 1/1 ميليون تن بود. اين رقم در سال 1379 به 7/2 ميليون تن افزايش يافت. توليد جو از 900 هزار تن به 3/3 ميليون تن و سبزيجات و محصولات جاليزي از 7/2 ميليون تن به 15 ميليون تن رسيد. در بخش دام نيز رشد قابل توجهي در توليد پديد آمده است؛ به گونهاي كه توليد تخممرغ از 215 هزار تن به در سال 1356 به 555 هزار تن در سال 1381 افزايش يافته است. توليد گوشت مرغ، از 63 هزار تن به 724 هزار تن، گوشت قرمز از 587 هزار تن به 947 هزار تن، عسل از 6 هزار تن به 28 هزار تن و شير خام از 620/2 ميليون تن به 877/5 ميليون تن رسيده است. براساس گزارش سازمان خواروبار كشاورزي سازمان ملل متحد،- فائو- ايران در سال 2004 رتبه نخست صادرات كشاورزي را در ميان كشورهاي خاورميانه كسب كرده است. 1-10-آب در سال 1357 ميزان توليد آب 5/1 ميليارد مترمكعب و تعداد انشعاب 7/2 ميليون بود، امّا اين رقم در سال 1377 به 976/3 ميليارد مترمكعب و 7 ميليون فقره انشعاب افزايش يافت. آمارها در پايان سال نشان مي دهد كه انشعاب آب 650 شهر را در پوشش قرار داده است؛ يعني 43 ميليون نفر در پوشش مصرف آب شهري و روستايي قرار گرفته اند. در سال 1385، بيش از 5 ميليارد و 94 ميليون مترمكعب آب در مناطق شهري شركت هاي آب و فاضلاب شهري و بيش از يك ميليارد مترمكعب آب در مناطق روستايي شركت هاي آب و فاضلاب روستايي توليد شده است. در مناطق شهري، طول شبكه هاي توزيع آب، حدود 120 هزار كيلومتر و تعداد انشعاب آب، بيش از 10 ميليون فقره بوده است. در مناطق روستايي،‌ طول شبكه هاي توزيع آب، حدود 120 هزار كيلومتر و تعداد انشعاب آب، بيش از 3 ميليون فقره بوده است. 1-11- توسعه مخابرات و تلفن آمار دقيق تلفن هاي كشور در سال 1357، 850 هزار شماره بود؛ در حالي كه اين رقم در مرداد ماه سال 82 بالغ بر 599/13 ميليون شماره رسيد و تا آخر تابستان امسال بالغ بر 23419586 شماره بوده است. توليد تجهيزات مخابراتي تا پيش از انقلاب، تنها به توليد سوئيچ هاي الكترونيكي EMD و دستگاههاي مخابراتي روميزي و برخي از دستگاههاي مخابراتي محدود بود، امّا پس از انقلاب - بخصوص پس از سال 68 - تغييرات شگرفي در فناوری توليد تجهيزات مخابراتي صورت گرفت. شبكه فيبر نوري يكي از مهمترين تحولات است. در كنار توسعه و گسترش تلفن هاي واگذارشده تلفن همراه تا مرداد سال 1382 به 2521649 خط رسيد. اين تعداد تا پايان تابستان سال جاري به 20786880 خط رسيد كه انتظار مي رود تا پايان سال به 26000000 برسد. همچنین، راه اندازي شبكه هاي اطلاع رساني و اتصال به بزرگراههاي اطلاعاتي – همچون: اينترنت - نيز از خدمات انقلاب در بخش مخابرات كشور است. 1-12-تحولات در بخش راه و ترابري به اعتقاد كارشناسان، پيشرفت در صنعت حمل و نقل كشور، انقلابي در اين بخش محسوب مي شود؛ زيرا در 25 سال پيش از پيروزي انقلاب 90 هزار كيلومتر راه آسفالتی و شوسه روستايي و 76 هزار كيلومتر جاده و راه اصلي و فرعي در شهرهاي گوناگون احداث شد؛ در حالي كه در سال 57 مجموع راههاي اصلي و فرعي كشور حدود 36 هزار كيلومتر بود. حال آنکه در پايان سال 1385 مجموع راههاي اصلي و فرعي كشور حدود 1007198 كيلومتر بوده است. در شبكه ريلي كشور نيز در حال حاضر 6100 كيلومتر شبكه اصلي و بيش از 2000 كيلومتر شبكه فرعي راه آهن وجود دارد و در واقع به همت متخصصان داخلي سالانه 600 كيلومتر راه آهن احداث مي شود كه در آينده نزديك به 1000 كيلومتر امکان افزايش دارد و در بخش حمل و نقل هوايي نيز توسعه چشمگیری صورت گرفت. در سال 81 بالغ بر 20 ميليون و 200 هزار نفر از طريق فرودگاههاي كشور جا به جا شده اند؛ اين رقم در سال 1385 به 26111920 نفر رسيده است. دستيابي متخصصان داخلي به توانايي پيشرفته ترين سطح تعمير اساسي (اورهال) هواپيماهاي پهن پيكر يكي از موارد پيشرفت در صنعت هواپيمايي است. ساخت هواپيماهاي ايران 140 با هزينه هر فروند 5/8 ميليون دلار و توانايي ساخت 12 فروند در هر سال، نمونه چشمگيري از پيشرفت هایی است که پس از پيروزي انقلاب اسلامي صورت گرفته است. ساخت هواپيماهاي آموزشي، بالگرد و هواپيماهاي بدون سرنشين از هواپيماهاي 4 نفره «فجر-3» از ديگر عملكردهاي سازمان صنايع هواپيمايي است. تأسيس فرودگاهها در مناطق دورافتاده و محروم كشور از امتيازهای كشور پس از پيروزي انقلاب است. 1-13-ميانگين رشد اقتصادي دستيابي به ميانگين رشد اقتصادي بيش از 4% در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي با وجود فشارهاي خارجي، تحريم، جنگ تحميلي، تنش هاي منطقه اي و بين المللي و ...، موفقيت چشمگيری است. با آنكه برخي از كارشناسان براي كشور در حال توسعه اي همچون ايران، تحصيل رشد اقتصادي سالانه بيش از 6% براي يك دوره 20 ساله را ضروري قلمداد مي كنند تا آثار عقب افتادگي هاي گذشته جبران شود و مسير توسعه هموار گردد. رشد اقتصادي ايران در نخستين برنامه پنج ساله توسعه اقتصادي به حدود 8% و در برنامه دوم به 5% رسيد. انتظار مي‌رود در چارچوب چشم انداز 20 ساله مقام معظم رهبري، ميانگين رشد اقتصادي شش درصدي تحقق یابد؛ البته بايد توجه داشت كه با وجود پيشرفت هاي حاصل شده در عرصه هاي گوناگون علوم و فناوري، كشاورزي، صنعت، خدمات و ... برنامه اصلاح ساختار اقتصادي كشور - كه از اواسط دهه 70 به بعد به آن بيش از گذشته توجه شده است - همچنان با موانع جدي رو به روست كه بايد با تدبيري كارشناسانه به رفع آنها همت گمارد. یکی از آنها، وابستگي شديد اقتصادي ملي به نفت و صادرات آن و ديگری در بخشهاي مديريتي و تصحيح زيرساخت هاي كلان اقتصادي است که بايد بيش از پيش در این زمینه كوشا بود. دستيابي به آرمان هاي انقلاب بويژه در بخش اقتصادي، تنها در سايه عزم و بسيج ملي براي جهش صادرات غيرنفتي تحقق مي يابد كه تضمين كننده توسعه پايدار و حيات اقتصادي و عدالت اجتماعي است. 1-14-جمعيت جمعيت ايران در سال 1356 بالغ بر 7/34 ميليون نفر بود. اين رقم در سال 1385 به 70495782 ميليون نفر رسيده است و نظام جمهوري اسلامي توانسته است پاسخگوی اين افزايش جمعيت باشد. اگر تنها به ميزان خوراك، پوشاك، مسكن، مدرسه، بيمارستان و حمل و نقل آنها توجه کنیم، درمی یابیم كه چه خدمات گسترده اي انجام شده است. 1-15-توزيع درآمد مطابق آخرين آمارهاي مربوط به توزيع درآمد در سالهای 1357-1356، میزان 10% از ثروتمندترين مردم ايران نسبت به 10% فقيرترين آنها به ترتيب 16/32 برابر و 60/24 برابر اختلاف درآمد داشتند كه شكاف آن بسيار است، امّا اين رقم با اقدام هایی که پس از پيروزي انقلاب اسلامي صورت گرفت، به 60/20 برابر در سال كاهش يافته است. با اينكه پس از انقلاب شكاف درآمدي ثروتمندترين فرد با فقيرترين، 5/11 برابر كمتر شده است و البته اين موضوع توفيقی براي انقلاب محسوب مي شود، امّا از سوي ديگر، بيانگر اين است كه هنوز هم شكاف طبقاتي و درآمدي وجود دارد و متأسفانه پس از گذشت 29 سال از پيروزي انقلاب اسلامي به دليل وجود مشكلات متعدد، هنوز وضعيت توزيع درآمد در كشور مناسب نيست و فشار اصلی اين توزيع ناعادلانه درآمد در قالب فقر ـ كه بارها مقام معظم رهبري مسئولان را به مبارزه با آن فراخوانده اند ـ به قشر حقوق بگير و مستضعف جامعه وارد مي شود. 2_ خدمات و دستاوردهاي نظام در حوزه فرهنگي، علمي و اجتماعي به موازات توسعه در بخش هاي اقتصادي، در حوزه فرهنگي، علمي و اجتماعي نيز اقدام های شايسته اي پس از پيروزي انقلاب صورت گرفته است كه در اين مقاله با رعايت اختصار مهمترین آنها را شرح می دهیم:/ 1_2_ میزان سواد میزان باسواد جمعيت 6 ساله و بالاتر كشور، از 7/28% در سال 1355 به 5/79% در سال 1375 و به بيش از 80% در سال 1380 رسيده است. بر اساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1385، از ميان حدود 64 ميليون نفر جمعيت 6 ساله و بالاتر كشور، بيش از 54 ميليون نفر باسواد بودند؛ به این ترتيب، ميزان باسوادي در كشور بيش از 84%است. از مجموع باسوادان كشور، 28 ميليون و 835 هزار نفر را مردان (7/88%) و 25 ميليون و 247 هزار نفر را زنان (3/80%) تشكيل داده اند. همچنين، در آن سال، حدود 1 ميليون و 347 هزار سوادآموز در دوره هاي مختلف سازمان نهضت سوادآموزي مشغول به تحصيل بوده اند. همچنين، پیش از پيروزي انقلاب اسلامي (سال تحصيلي 1357-1356) در كل كشور 7745825 نفر دانش آموز وجود داشت كه اين رقم در سال تحصيلي 1380-1379 به بالغ بر 18314 ميليون نفر افزايش يافته است. در سال تحصيلي 1386-1385، حدود 15 ميليون نفر دانش آموز در كشور وجود داشت كه بيشترين تعداد دانش آموزان، مربوط به دوره ابتدايي با 5 ميليون و 827 هزار نفر دانش‌آموز است. در اين سال تحصيلي، تعداد پذيرفته‌ شدگان مراكز آموزش عالي و دانشگاه آزاد حدود 610 هزار نفر بودند كه از اين تعداد، حدود 287 هزار نفر مرد و 322 هزار نفر زن بوده اند. در سال تحصيلي 1386-1385، حدود 2829 هزار نفر در مراكز آموزش عالي، دانشگاه آزاد اسلامي و دانشگاه پيام نور در حال تحصيل بوده اند كه نسبت به سال تحصيلي گدشته 4/18% افزايش داشتند. همچنين، از اين تعداد، 52% را زنان و 48% را مردان تشكيل داده اند. با بررسی این سال تحصيلي، 737 هزار نفر (1/26%) در مقطع كارداني، 1911 هزار نفر (6/67%) در مقطع كارشناسي، 118 هزار نفر (1/4%) در مقطع كارشناسي ارشد و 63 هزار نفر (2/2%) در مقطع دكتراي حرفه اي و تخصصي مشغول به تحصيل بوده اند. جدول آمار دانش آموزان اعزامي به المپيادهاي بين‌المللي و مدال‌هاي به دست آمده توسط آن‌ها تعداد افراد اعزامي به المپيادهاتعداد مدال‌هاي كسب شده رياضي فيزيك كامپيوتر شيمي زيست طلا نقره برنز 2-2-مبارزه با مواد مخدر از ديگر موارد قابل اشاره موفقيت بسيار چشمگير نظام جمهوري اسلامي در مبارزه با مواد مخدر و سوداگران مرگ ميباشد. طبق آمارهاي بينالمللي بيش از 80 درصد مواد مخدر مكشوفه در سطح جهان در مرزهاي ايران كشف و منهدم ميشود كه به همين جهت نيز ايران بارها از سوي مجامع جهاني مورد تقدير قرار گرفته است و كميته مبارزه با مواد مخدر سازمان بهداشت جهاني، مركز آموزش منطقهاي خود را ايران قرار داده است. البته بايد بالا بودن و بالا رفتن آمار معتادان كشور را يكي از نقاط ضعف عملكرد كارگزاران نظام محسوب كرد. 2-3-فرهنگ و هنر در حوزه هنري و فرهنگي يكي از موارد قابل اشاره، سينماي ايران است كه قبل از انقلاب به اعتراف تمام صاحبنظران، به هيچ وجه در دنيا مطرح نبوده و به حساب نميآمده لكن امروزه، به عنوان سينمايي صاحب سبك و جذاب، در بين 10 سينماي برتر جهان مطرح ميباشد. در صنعت دوبلاژ نيز ايران جزء سه كشور برتر دنياست. همچنين در اين حوزه ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد: 1. رونق چشمگير صنعت چاپ و نشر و انتشار گسترده مطبوعات و كتب؛ 2. توسعه گسترده شبكه هاي صدا و سيما و توليد وسيع برنامه ها خصوصا از سال 73 به بعد به گونه اي كه از دو شبكه سيما و چند شبكه صدا با ساعات محدود هم اكنون به ده ها شبكه داخلي و خارجي به صورت تمام وقت و شبكه هاي استاني گسترش يافته است. 3. توسعه و گسترش چشمگير شبكه هاي خبررساني و خبرگزاري داخلي و بينالمللي به گونهاي كه امروزه ديگر ما مجبور نيستيم براي كسب خبر- همانند گذشته- متكي به خبرگزاريهاي خارجي همچون: آسوشيتدپرس، رويترز، دويچله وله و امثال آن باشيم 2-4-بهداشت و سلامت يكي از شاخصهاي متعارف توسعه يافتگي، كاهش نرخ مرگ و مير كودكان است. طي سالهاي اخير سازمان بهداشت جهاني دو بار ايران را به عنوان موفقترين كشور جهان در كاهش نرخ مرگ و مير كودكان مورد تقدير قرار داده است. به گونهاي كه مرگ و مير كودكان زير يك سال از 111 مورد در هر هزار تولد زنده در سال 1356 به 6/28 مورد از هر هزار تولد)( زنده در سال 1381 رسيده به عبارت ديگر بيش از چهار برابر كاهش يافته است. از 237 نفر در هر 100 هزار (همچنين كاهش مرگ مادران ناشي از عوارض باروري تولد زنده در سال 1355 به حدود 37 نفر در سال 1380 رسيده يعني 5/6 برابر كاهش يافته است. از ديگر شاخصها، افزايش سن اميد به زندگي است. در نتيجه اقدامات و آموزشهاي بهداشتي، اصليترين شاخص سلامت (سن اميد به زندگي) كه قبل از انقلاب در حدود 55 سال بوده و در سال 82 به مرز 4/71 رسيده است براساس آمار ديگري سن اميد به زندگي طي 20 سال (1360 تا 1380) 10 سال افزايش يافته، يعني در مورد مردان از سال 58 به 68 سال و در مورد زنان از 60 سال به 70 سال ارتقا يافته است. همچنين سازمان بهداشت جهاني، ايران را در سال 2004 به عنوان موفقترين كشور آسيايي در كنترل و مقابله با ايدز معرفي كرد. 2-5-ساير موارد _ پيشرفت كمي و كيفي شبكه هاي راديويي و تلويزيوني و تأسيس و راه اندازي شبكه هاي برون مرزي مانند: شبكه سحر، جام جم و صبا و پرسtv و العالم و... _ گسترش مراكز هنري و فرهنگي _ توسعه و رشد علمي مانند فناوري هسته اي، سلولهاي بنيادي جنيني و ... _ گسترش تأمين اجتماعي و انواع بيمه هاي حمايتي 3_ دستاوردهاي سياسي انقلاب اسلامي در حوزه سياسي تأثير و تحولات بسيار مثبتي را بر جاي گذاشته است؛ اگر چه اين آثار و نتايج مثبت در پشت ابرهاي جنجال هاي سياسي و تبليغات رسانه هاي بيگانه پنهان مانده است، امّا نمی توان آنها را رد و نفي کرد. انسانها همواره قدر نعمت را در هنگام نبودن آن بيشتر درك مي كنند، امّا در عين حال يادآوري و تذكر آن ممکن است همان نتيجه را به ارمغان آورد. امام عظيم الشأن و به تبع ايشان، مقام معظم رهبري همواره چنين خط مشي هایی داشته اند. در اين خصوص نتایج، پيامدها و آثار انقلاب را همانا تحول در نهادهاي سياسي-اجتماعي، آزادي، استقلال، گسترش مشاركت سياسي و جايگزيني ارزشهاي اسلامي و ... مي‌دانستند. 3-1-استقلال سياسي يكي از مهمترين دستاوردهاي انقلاب اسلامي، استقلال سياسي آن است؛ در حالي كه رژيم طاغوت به هيچ وجه از استقلال در همه سطوح برخوردار نبود. همچنین، نظام جمهوري اسلامي در مقايسه با كشورهاي منطقه و بسياري از كشورهاي دنيا مستقل‌ترين كشور محسوب مي‌شود. سياست «نه شرقي، نه غربي»، ايران اسلامي را كه در دوران معاصر همواره در نفوذ قدرت هاي استعماري و بيگانه بود، به كشوری نفوذناپذیر و كاملا مستقل تبديل كرده است. 2_3_ قانون اساسي «قانون اساسي» يكي از مهمترين دستاوردهاي انقلاب اسلامي به شمار مي آيد. اهميت اين دستاورد از اين نظر است كه نحوه تعامل مردم و دولت، حقوق شهروندي و نقش مؤثر مردم در اداره حكومت در آن به طور واضح و كامل ديده شده است. 3_3_ تحول در نهادهاي سياسي-اجتماعي در خصوص تحول در نهادهاي سياسي-اجتماعي، حضرت امام بيشترين تأكيد را بر پيدايش دولت خدمتگزار به صورت دستاورد عمده انقلاب اسلامي داشتند. به نظر امام، ايجاد دولتی مردمي - كه مظهر اتحاد و همدلي و ملت به شمار مي آيد - از بركات انقلاب محسوب مي شود. 4_3_ ولايت فقيه از آن جايي كه اساس نظام بر مبناي ولايت فقيه استوار شده است و با توجه به ويژگي ها و مختصات ولي فقيه، نظام جمهوري اسلامي امکانت خاصی دارد كه آن را ساير نظامهاي سياسي ندارند. از همين رو، امام راحل همواره تأكيد می کردند كه از ولايت فقيه پشتيباني كنيد تا به نظام آسيبي نرسد. 5_3_ آزادي امام راحل، آزادي بيان، قلم، فكر و انديشه را از دستاوردهاي مهم انقلاب مي دانستند؛ در حقیقت نيز در هر قضاوت منصفانه در مقايسه با بسياري از كشورهاي دنيا، آزادي در ابعاد گوناگون، از دستاوردهاي مهم انقلاب اسلامي است. 6_3_ مشاركت سياسي يكي ديگر از نتایج انقلاب، مشاركت سياسي آحاد ملت در همه مسائل كشور است. مردم ايران پس از انقلاب، همه نهادهاي سياسي را به طور مستقيم تعيين مي كنند و شركت آزادانه مردم در انتخابات و میزان مشاركت آنان - كه مردم در انتخابات مختلف داشته اند - بيانگر اهميت و جايگاه اين مسئله در نظام جمهوري اسلامي و شناسايي نقش مردم به صورت سرچشمه قدرت است. 7_3_ ساير موارد _ ايجاد نظام مردم سالاري ديني _ گسترش گروهها و احزاب سياسي _ انتقادپذيري _ تفكيك قوا _ رشد سياسي و آگاهي هاي عمومي و حضور آنها در صحنه هاي مختلف _ برابري همه آحاد ملت (مسئول و غيرمسئول) در برابر قانون _ گسترش كمي و كيفي حوزه هاي علميه و مراكز ديني _گسترش نشريات و كتب ديني
دستاوردهای انقلاب اسلامی در 35 ساله گذشته
نتایج و دستاوردهای انقلاب اسلامی طی 35 سال گذشته را می‌توان به اختصار در چهار حوزه سیاسی، اقتصادی، علمی فناوری ونظامی بررسی کرد. البته در این بررسی اجمالی، بدیهی است که به اهم دستاوردها اشاره می‌شود و امکان پرداختن به جزئیات وجود ندارد.
الف- دستاوردهای سیاسی
دستاوردهای سیاسی انقلاب اسلامی را می‌توان به دو بخش سیاسی داخلی و بین‌المللی تقسیم نمود.
1-دستاوردهای سیاسی داخلی
انقلاب اسلامی با شعار «استقلال آزادی جمهوری اسلامی» در ایران به پیروزی رسید و مهم‌ترین دستاورد این پیروزی، فروپاشی نظام سلطنتی و دیکتاتوری طاغوت با سابقه 2500 ساله از یک طرف و برقراری حاکمیت ملی با استقرار نظام مردم‌سالاری دینی با عنوان «جمهوری اسلامی» با رای بیش از 98 درصد ملت از طرف دیگر بود. قانون اساسی جمهوری اسلامی از بزرگ‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی است. در اصل ششم قانون اساسی آمده است: «در جمهوری اسلامی ایران، امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود از راه ا نتخابات: انتخاب رئیس‌جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر این‌ها، یا از راه همه‌پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می‌گردد.بر اساس این اصل، ایران در طی 35 سال گذشته از حاکمیت ملی برخوردار بوده و تمامی مسئولان در حوزه‌های مختلف با رای مستقیم یا غیرمستقیم مردم انتخاب شده‌اند.
ساختار حکومتی و قدرت در جمهوری اسلامی، با محوریت ولایت فقیه برگرفته از آموزه‌های دینی و شرع مقدس ایران است که انقلابی با ماهیت دینی را پدید آوردند. اصول استقلال، آزادی، عدالت و پیشرفت بر مبنای اسلام، از اصول اصلی نظام جمهوری اسلامی بوده و رویکرد آرمانی این نظام، ایجاد تمدن نوین اسلامی می‌باشد.
2-دستاوردهای سیاسی بین‌المللی
شعارهای «نه شرقی نه غربی – جمهوری اسلامی» و «استقلال آزادی - جمهوری اسلامی» گویای یک واقعیت تلخ بود. این واقعیت تلخ همان به تاراج رفتن استقلال ایران با سلطه قدرت‌های خارجی برای یک دوره طولانی است. با انقلاب اسلامی، ایران از یک طرف از سلطه قدرت‌هایی خارجی رها شد و از طرف دیگر با حفظ استقلال در سیاست خارجی، مسیر توسعه قدرت برای تحقق آرمان‌های انقلاب و اهداف والای جمهوری اسلامی را در پیش گرفت. در حالی‌که حکومت پهلوی چه در دوره‌ی رضاشاه و چه در دوره‌ محمدرضا شاه کاملاً به بیگانه وابسته بود، جمهوری اسلامی با تکیه بر قدرت مردم توانست برای حفظ استقلال ایران، در برابر قدرت‌های استکباری و به‌ویژه آمریکا دست به مقاومت زده و طی 35 سال گذشته، تمامی توطئه‌های آنان را خنثی نماید. دفاع ازمحرومان و مستضعفان از یک طرف و ایستادگی و مبارزه با ظالمان و ستمگران به عنوان یک اصل ثابت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، ایران را به کانون الهام‌بخش برای ملت‌های آزادی‌خواه تبدیل نمود. الهام‌بخشی انقلاب اسلامی بازتاب‌هایی را در حوزه‌های گوناگون به‌دنبال داشت و با این بازتاب‌ها، انقلاب اسلامی آغازگر تحولات بزرگ، اساسی و بنیادین در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی گردید. بازتاب‌هایی چون:
الف- تأثیر جدی بر نظریه‌های سیاسی
ب- تأثیر بر مسایل راهبردی جهان و از جمله فروریختن نظام دو قطبی حاکم بر جهان با ضربه های اساسی که از سوی انقلاب اسلامی بر اندیشه مارکسیسم وارد گردید.
ج- بازتاب و تأثیر جدی بر حرکت‌های رهایی‌بخش در جهان اسلام و خارج از آن، به‌گونه‌ای که اکنون بیداری اسلامی را می‌توان به عنوانی یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی مورد مطالعه قرار داد. با انقلاب اسلامی جریان مقاومت اسلامی در منطقه در برابر رژیم صهیونیستی پدید آمد و در کوتاه‌ترین زمان از جریان سازش پیشی گرفت. جنگ‌های 33 روزه، 22 روزه و 8 روزه معادلات صهیونیست‌ها را برهم ریخت و بحران سوریه نتوانست جبهه مقاومت را فرو ریزد.
د- ایجاد و تقویت روح مبارزه، مقاومت و ایستادگی در ملت‌ها برای مبازه با آمریکا
ه- معرفی اسلام ناب به عنوان یک مکتب تعالی‌بخش و تمدن‌ساز
و- تبدیل ایران به یک قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تاثیرگذار
ب- دستاوردهای اقتصادی انقلاب اسلامی
اقتصاد ایران و وضعیت اقتصادی مردم با انقلاب اسلامی به‌طور کلی متحول گردید. هرچند هم اکنون به دلایلی کشور با مشکلات اقتصادی و از جمله به دلیل تحریم‌ها و فشارهای خارجی دست‌ و پنجه نرم می‌کند، لکن وضیعت اقتصادی ایران و میزان برخورداری مردم در حوزه‌های گوناگون با دوران قبل از انقلاب بسیار متفاوت است. پس از انقلاب اسلامی مجموعه‌ای از نهادهای انقلابی با هدف رفع فقر و محرومیت به‌ویژه از مناطق روستایی و شهرهای کوچک تشکیل گردید و هر یک از نهادها در ایجاد تحول در وضعیت اقتصادی مردم وکشور نقش مؤثری ایفاء کردند. جهاد سازندگی، بنیاد مسکن، کمیته امداد حضرت امام خمینی (ره) نمونه‌هایی از این نهادها می‌باشند. با انقلاب اسلامی، بسیاری از شاخص‌های زندگی در ایران به دلیل دستاوردهای اقتصادی و خدمات‌رسانی جمهوری اسلامی بر اساس سیاست پیش‌رفت و عدالت تغییر کرد. شاخص‌های زیر می‌توانند تا حدودی نمایشگر این تحول باشد:
قبل از انقلاب به دلیل نابودی کشاورزی سنتی ایران، بسیاری از نیازمندی‌های روزانه مردم از قبیل مرغ از فرانسه، گوشت از استرالیا، تخم‌مرغ از رژیم صهیونیستی، سیب از لبنان، مواد لبنی از دانمارک و ... وارد می‌شد. بر اساس آمار در رژیم گذشته کشور تنها قادر بود غذای 33 روز را در داخل تهیه کند. اکنون با توجه به 2 برابر شدن جمعیت، کشور می‌تواند غذای 300 روز را در داخل تهیه نماید و با روندهای موجود در آینده به 100 درصد خواهد رسید. تعداد مرگ و میر کودکان از 111 نفر در 1000 به 26 نفر کاهش یافته و امید به زندگی از 58 به 72 سال افزایش یافته است. این شاخص نشان‌دهنده میزان تحول در نظام سلامت و افزایش میزان خدمات درمان، بهداشت و پیشگیری است. استفاده از برق و انرژی یکی از شاخص‌های مهم پیشرفت و رفاه است. در حالی که تعداد مشترکین برق در سال 57 رقم 3،399،000 بود و بسیاری از روستاهای کشور فاقد برق بودند، تعداد مشترکین برق در سال 1392 از مرز 29 میلیون گذشته و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال به مرز 30 میلیون برسد. این تعداد مشترکین نشان‌دهنده توانایی کشور در صنعت برق، گسترش شبکه سراسری توزیع برق است. شبکه سراسری توزیع برق ایران، فاصله زمین تا ماه را به صورت 40 برابری پوشش می‌دهد. هم‌ اکنون میزان تولید بر در ایران به‌گونه‌ای است که در مقاطعی از سال به کشورهای همسایه برق صادر می‌شود. گاز طبیعی هم اکنون در جان به عنوان انرژی برتر محسوب می‌شود. ایران با داشتن 28/3 تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی به عنوان دومین دارنده ذخایر شناخته شده جهان بعد از روسیه قرار دارد. با وجود این رتبه گازی ایران در جهان تا سال 1357 تعداد 51 هزار خانوار ایرانی از نعمت گاز طبیعی برخوردار بودند و این رقم هم‌ اکنون از مرز 14 میلیون خانوار گذشته است. اکنون بسیاری از روستاهای ایران هم علاوه بر شهرها از نعمت گاز برخوردارند. خطوط ریلی و راه‌آهن در هر کشور، نقش مهمی در پیشرفت و توسعه دارد. از سال 1291 هجری شمسی که اولین سوت قطار در ایران به صدا درآمد تا سال 1357 حدود 565/4 کیلومتر خطوط ریلی در ایران ساخته شد. اکنون ایران نیزدیک به 10،000 کیلومتر خطوط ریلی دارد و این عدد براساس سند چشم‌اندازی باید به 15000 کیلومتر برسد. به عبارتی متوسط سالانه احداث راه‌آهن در ایران قبل از انقلاب 80 کیلومتر بوده و این عدد بعد از انقلاب به 168 کیلومتر افزایش یافته است. قبل از انقلاب عمدتاً با کمک شرکت‌های خارجی کم‌تر از 25 درصد داروی مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شد و از طرفی نیز بسیاری از بیماران برای معالجه به خارج از کشور اعزام می‌شوند، اکنون با تکیه بر توان داخلی بیش از 96 درصد داروهای مورد نیاز در داخل کشور تولید می‌شود و جمهوری اسلامی ایران نیز به یکی از صادرکنندگان دارو تبدیل شده است. طی 121 سال فعالیت تلگراف و تلفن در ایران قبل از انقلاب، تا سال 1357 تداد مشترکین تلفن ثابت به 850 هزار و 800 نفر رسید و تنها 312 روستای کشور دارای ارتباط مخابراتی بود. طی سال‌های پس از انقلاب در عرصه برخورداری مردم از نعمت مخابرات و خطوط تلفن ثابت و همراه، آمارهای رسمی نشان‌دهنده یک تحول بزرگ در این عرصه است. تعداد خط تلفن ثابت از 850،800 مشترک به بیش از 30 میلیون افزایش پیدا کرده است. تلفن‌های همگانی از تعداد 4294 دستگاه در سال 1357 به 26،400 افزایش یافته است. اکنون بیش از 45،000،000 مشترک تلفن همراه در کشور وجود دارد.
با توسعه شبکه فیبر نوری در کشور، امروز نزدیک به 30 میلیون کاربر اینترنتی در ایران فعال است. بررسی‌ها در شاخص‌های توسعه شبکه آب‌رسانی، شبکه راه‌های کشور، تعداد خودروهای سواری در کشور، حجم مسافرت‌های داخلی و خارجی، سرانه مصرف، درآمد سرانه و ... همگی از افزایش‌های قابل توجه نسبت به قبل از انقلاب داشته و از بهبود وضعیت زندگی مردم حکایت می‌کند.
ج- پیشرفت‌ها و دستاوردهای علمی و فناوری
عقب‌ماندگی علمی و فناوری کشور ایران در دوران قبل از انقلاب، برای ایرانیان با سابقه فرهنگی و تمدنی بسیار آزاردهنده بود. غلبه بر این عقب‌ماندگی، عبور از مرزهای دانش و دستیابی به پیشرفته‌ترین فناوری‌ها با هدف ایجاد تمدن نوین اسلامی، از آرمان‌های انقلاب اسلامی است. در سال‌های گذشته رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، با تمرکز بر روی تولید علم در ایران و مطرح نمودن موضعاتی چون جنبش نرم‌افزاری و جهاد علمی، زمینه‌های خوبی را برای پیش‌رفت در عرصه علوم وفنون نوین در کشور فراهم ساختند. پیش‌رفت‌های علمی و دستیابی جمهوری اسلامی به برخی از فناوری‌های نوین در سال‌های اخیر، به‌گونه‌ای حیرت‌انگیز است که غربی‌ها به شدت نگران شده و یکی علل تشدید فشارهای آنان بر ایران با بهانه‌هایی از جمله موضوع هسته‌ای، تلاش می‌کنند تا جلوی پیشرفت‌های ایران را بگیرند. شاخص‌های زیر می‌تواند تا حدودی نمایشگر این پیش‌رفت‌ها باشد.
سرعت پیش‌رفت علمی در ایران براساس گزارش محافل علمی بین‌‌المللی، 11 برابر سرعت متوسط رشد علم در جهان است. این عدد نشان می‌دهد که ایران با چه سرعت بالایی در حال کم‌کردن فاصله خود نسبت به کشورهای پیش‌رفته جهان بوده و با این سرعت می‌تواند روزی از تمامی‌ کشورها در عرصه تولید علم جلو نبرند. اکنون ایران در جایگاه دوازدهم علم جهان قرار دارد. در حالی که قبل از انقلاب اسلامی، نزدیک به 70 درصد بزرگسالان کشور بی‌سواد بودند و کم‌تر از 40 درصد کودکان می‌توانستند به مدرسه بروند، اکنون رقم باسوادی در کشور به عدد 100 درصدی در حال نزدیک شدن است. نهضت سوادآموزی با توجه به تاکید ارزش علم در اسلام، یکی از اقدامات بسیار خوب نظام جمهوری اسلامی در ایران بود. بزرگسالان بی‌سوادی از طریق همین نهضت سوادآموزی، موفق شدند پا به عرصه تحصیلات تکمیلی نهاده و با کسب تخصص‌ها و مهارت‌هایی زندگی خود را متحول سازند. در دوران قبل از انقلاب اسلامی، تعداد 154 هزار دانشجو در تعداد محدودی دانشگاه یا مراکز آموزش عالی و آن هم در چند کلان‌شهر کشور تحصیل می‌کردند. اکنون تعداد 119 دانشگاه و مرکز آموزش عالی دولتی، 28 مرکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی، 295 دانشگاه غیرانتفاعی، 550 دانشگاه پیام نور، 385 دانشگاه آزاد اسلامی، 739 مرکز آموزش عالی علمی و کاربردی، 274 مرکز آموزش فنی حرفه‌ای و تربیت عملم در کشور فعال بوده و در این دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، بیش از 4 میلیون دانشجو به تحصیل اشتغال دارند.
برخی از نتایج این پیش‌رفت‌های علمی و فناوری را می‌توان در حوزه‌های زیر ملاحظه کرد:
الف- جمهوری اسلامی ایران، در حال تبدیل شدن به قطب پزشکی در غرب آسیا می‌باشد. در دوران قبل از انقلاب اسلامی، از یک طرف پزشکان خارجی حتی در شهرهای بزرگ فراوان بودند و از طرف دیگر بسیاری از بیماران برای درمان راهی کشورهای غربی و حتی سرزمین‌های اشغالی می‌شند، لکن امروز از یک طرف دیگر، بیمارستان‌های پیش‌رفته ایران، پذیرای بیماران از دیگر کشورهای منطقه برای درمان و انجام پیش‌رفته ترین عمل‌های جراحی می‌باشند.
ب- دانش پزشکی در ایران خصوصاً در حوزه‌هایی چون سلول‌های بنیادین، ترمیم ضایعات نخاعی، تولید داروهای راهبردی، شبیه‌سازی حیوانات و ... پیش‌رفت‌های چشمگیری داشته و ایران در ردیف اولین‌ها قرار گرفته است.
ج- جمهوری اسلامی اکنون کشوری هسته‌ای شده و عملاً عضو باشگاه هسته‌ای جهان است. به‌‌رغم همه تحریم‌ها و تهدیدها، ایران با تلاش‌ها و مجاهدت‌های جوانان و متخصصین خود، به چرخه کامل سوخت‌ هسته‌ای (غنی‌سازی) دست یافته و از نظر دانش علمی و فناوری در این عرصه در ردیف 7-8 کشور پیش‌رفته جهان قرار گرفته است. انرژی هسته‌ای در عرصه‌های مختلف پزشکی، دامپزشکی، صنعت، کشاورزی، تولید برق و ... کاربرد دارد. بدون تردید با تثبیت و نهادینه شدن چرخه سوخت در ایران، این دستاورد بسیار ارزشمند، آثارش در تمامی عرصه‌های مذکور آشکار خواهد شد. کشورهای زورگو و سلطه‌گر زمانی اجازه دسترسی کشوری چون ایران به یک کیلوگرم اورانیوم غنی شده را نمی‌دادند، امروزه در داخل کشور با تأسیسات کاملاً بومی، چندین تن کیک زدر به UF6 تبدیل شده، چند تن اورانیوم غنی شده با غنای زیر 5 درصد و چند صد کیلوگرم اورانیوم با غنای 20 درصد در داخل تولید شده است.
د- ورود به باشگاه فضایی جهان از دیگر آثار و نتایج دستاوردهای علمی و فناوری کشور در دوران پس از انقلاب است. دانش و فناوری فضایی در اختیار تعداد محدودی از کشورهای جهان است. اکنون جمهوری اسلامی در منطقه، تنها کشور دارای این دانش و فناوری، آن هم به صورت بومی است. تاکنون چند ماهواره با ماهواره‌بر تولید داخل در مدار زمین قرار گرفته و در آینده ماهواره‌های پیش‌رفته‌تر از سوی جمهوری اسلامی به فضا پرتاب خواهد شد. ایران اکنون جز شش کشور طراح، سازنده و پرتاب‌کننده ماهواره در جهان است.
ه- دستاوردهای ارزشمند در حوزه نانو، لیزر و ... از دیگر آثار پیش‌رفت‌های علمی و فناوری ایران بعد از انقلاب است. علم نانو تحولات بزرگی را در جهان ایجاد کرده و در ایران این نوع علم از جایگاه و موقعیت خوبی برخوردار شده است. با توجه به حوزه‌های کاربرد نانو از قبیل تولید و انباشت دارو، تشخیص بیماری‌ها، سم‌زدایی از آب، افزایش بهره‌‌وری در کشاورزی، انباشت و نگهداری محصولات کشاورزی و مواد غذایی، کنترل آفات و سالم‌سازی هوا، در آینده آثار این دستاوردها در زندگی مردم قابل لمس خواهد بود. ایران اکنون رتبه 12 جهانی را در حوزه نانو دارد.
و- رشد و توسعه صنعت خودروسازی، رشد و توسعه صنعت فولاد و آلومینیوم، رشد و توسعه صنعت کشتی‌سازی، رشد و توسعه صنعت هواپیما‌سازی، و پیش‌رفت‌های علمی و فنی کشور در ساخت اسکله‌ها، حفر چاه‌های نفت و گاز، ساخت پالایشگاه، ساخت سد، ساخت سیلو، ساخت بزرگراه‌ها و انواع سازه‌های فلزی و بتنی، از جمله دیگر آثار رشد علمی و فناوری در کشور می‌باشد.
د- دستاوردهای دفاعی - نظامی
ارتش ایران در دوران قبل از انقلاب وابسته و تحت نفوذ آمریکایی‌ها بود. قدرت دفاعی – نظامی کشور نه در راستای تأمین منافع غرب تعریف شده بود. عمده تجهیزات نظامی ارتش از کشورهای غربی وارد می‌شد و هزاران مستشار نظامی در ارتش ایران حضور داشتند. با انقلاب اسلامی، سیستم دفاعی – نظامی و امنیتی کشور به طور کلی متحول شده و در کنار ارتش جمهوری اسلامی، نهادهای دیگر چون سپاه، بسیج و کمیته‌های انقلاب اسلامی شکل گرفتند. تجارب دوران دفاع مقدس و مجاهدت‌های پس از آن، موجب شده تا امروزه، جمهوری اسلامی از نظر قدرت دفاعی، در سطح بازدارندگی قرار گیرد. پیش‌رفت‌های نظامی در کشور به‌ویژه در صنایع دفاعی، به گونه‌ای است که علاوه بر تأمین تمامی نیازمندی‌های نیروهای مسلح در حوزه‌های گوناگون، ایران به یکی از صادرگنندگان تجیهزات نظامی تبدیل شده است.
قدرت دفاعی – نظامی جمهوری اسلامی، تهدیدات نظامی علیه ایران را از اعتبار ساقط کرده و همگان می‌دانند که هیچ کشوری جرأت تجاوز نظامی به ایران ندارد.
نمونه‌های از دستاوردهای نظامی از بعد تجهیزات را می‌توان در موارد زیر ملاحظه نمود:
    ساخت انواع سلاح‌های سبک و نیمه‌سنگین مورد نیاز در نیروهای مسلح     ساخت انواع توپ‌های میان‌برد و بلندبرد زمین به زمین و زمین به هوا     ساخت موشک‌های کوتاه‌برد، میان‌برد و بلندبرد و بالستیک در کلاس‌های مختلف     ساخت انواع دوش پرتاب‌های ضدهوایی     ساخت انواع خودروهای زرهی، نفربرها، تانک‌ها و انواع سلاح‌های ضد تانک     ساخت کشتی‌های نظامی، ناوچه‌ها، قایق‌های تندرو پرنده     ساخت انواع موشک‌ها و اژدرهای ساحل به دریا و دریا به دریا     ساخت انواع هواپیماهای نظامی با سرنشین و بدون سرنشین و انواع بالگردها     پیش‌رفت‌های چشمگیر در جنگ‌های الکترونیک و نبردهای سایبری     ساخت انواع سامانه‌های ثابت، متحرک و زیرزمینی برای پرتاب موشک‌ها و به‌ویژه موشک‌های بالستیک.     ساخت سامانه‌های بسیار فوق مدرن ضدهوایی مانند S200     ساخت انواع رادارهای پیش‌رفته
قدرت دفاعی – نظامی ایران، نه تنها از عوامل بسیار مهم در تأمین امنیت ملی کشور می‌باشد، بلکه دستاوردهای این حوزه معادله قدرت در منطقه را به نفع متحدین جمهوری اسلامی تغییر داده است. تأثیر دستاوردهای این حوزه را می‌‌توان در جنگ‌های 33 روزه، 22 روزه و 8 روزه ملاحظه کرد. هم‌اکنون تحولات میدانی سوریه تحت تأثیر تجارب ارزشمند جمهوری اسلامی به نفع مردم و حاکمیت سوریه در تغییر است.
پیش‌رفت‌ علمی و فناوری در نیروهای مسلح بسیار چشم‌گیر است و این پیش‌رفت‌ها همگی نشأت گرفته از روح خودباوری، اعتمادبه نفس، شجاعت و مدیریت جهادی است.
دستاوردهای انقلاب اسلامی از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره)
حضرت امام (ره) به عنوان رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیان‌‌گذار جمهوری اسلامی ایران، در فاصله زمانی پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357 تا قبل از رحلت در خرداد 1368، به برخی از دستاوردهای انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در قالب سخنرانی، صدور پیام و یا بیانیه اشاره کرده‌اند. در این‌جا به اختصار به مواردی از دستاوردهای انقلاب از دیدگاه حضرت امام (ره) در چند حوزه اشاره می‌شود.
الف- احیای اسلام ناب محمدی (ص) و منزوی ساختن اسلام آمریکایی
از دیدگاه حضرت امام (ره)، انقلاب اسلامی توانست اسلام واقعی و ناب را زنده کند و قدرت و عظمت اسلام را به نمایش بگذارد. اسلام سیاسی که مبتنی بر تلازم و عینیت دین و سیاست است، با انقلاب اسلامی تجدید حیات نمود و جمهوری اسلامی به عنوان مهم‌ترین دستاورد انقلاب اسلامی مبتنی بر همین نگرش از دین در ایران استقرار پیدا کرد. در پرتو این تجدید حیات اسلام ناب، ولایت فقیه به عنوان نظریه دینی و شیعی و مدل حکومت اسلامی در دوران غیبت مورد توجه قرار گرفت و با تشکیل حکومت دینی، اسلام و شعائر دینی احیا شد. نماز جمعه و حج ابراهیمی و برپایی مراسم‌های دینی و معنوی به مناسبت‌های مختلف با برخورداری از روح اسلامی نمونه‌هایی از این زنده کردن شعائر است. نمونه‌هایی از اظهارات حضرت امام (ره) در این حوزه عبارت است از:
منت خدای تبارک و تعالی را که شما جوانان برومند از هر کجا هستید توجه به اسلام کردید و اسلام را در این عصر، در این عصر ظلمانی، در این عصری که همه ارزش‌ها به باد رفته بود، اسلام را زنده کردید. (صحیفه نور، ج 6، ص 90) این نهضت شما ثابت کرد که این‌که اسلام الانه متحرک و کوبنده است. (صحیفه نور، ج 8، ص 138) یکی از برکات این نهضت و انقلاب همین اقامه نماز جمعه است. (صحیفه نور، ج 17، ص 53) انقلاب مردم ایران نقطه شروع انقلاب بزرگ جهان اسلام به پرچم‌داری حضرت حجت – ارواحنا فداء – است که خداوند بر همه مسلمانان و جهانیان منت نهد و ظهور و فرجش را در عصر حاضر قرار دهد. (صحیفه نور، ج 21، ص 108) ولایت فقیه برای شما یک هدیه الهی است. (صحیفه نور، ج 10، ص 88)
ب- ایجاد تحول روحی، معنوی و اخلاقی در مردم ایران
جامعه ایرانی در دوران ماقبل از انقلاب، یک جامعه مأیوس، سرخورده، سردرگم و خودباخته بود. این وضعیت در جامعه ایرانی، ریشه در دوران قاجار و شکست‌های ایران از روس، ناکامی در عرصه مشروطه و سیطره روزافزون قدرت‌های خارجی بر کشور ایران به‌ویژه در دوران 57 ساله رژیم منحوس پهلوی داشت. ملت ایران در پرتو انقلاب اسلامی جان تازه‌ای گرفت و به دوران سیه‌روزی، سرسپردگی و عدم اعتماد به خود پایان داد. انقلاب تحولات روحی عظمی در ملت ایران ایجاد کرد. جوانان ایرانی که اسیر هوی و هوس شده و در عشرتکده‌ها، مشروب‌فروشی‌ها و دیگر مراکز فساد گرفتار شده بودند، با انقلاب اسلامی از خواب غفلت بیدار شده و در مسیر رشد و تعالی گام برداشتند. این دستاوردها در کلام حضرت امام (ره) با عبارات زیر تبیین شده است: یکی از برکات این نهضت، قضیه تحول روحی جامعه ما هست، که من مکرر این را گفته‌ام که این تحول روحی که در ایران پیدا شده است و این نهضت توانست این تحول روحی را ایجاد کند به خواست خدای تبارک و تعالی، از این پیروزی که نصیب ما شده است و دست اجانب را کوتاه کردیم و دست خیانت‌کارها را، اهمیتش بیش‌تر است. این تحولات روحی به این زودی برای یک شخصیت هم حاصل نمی‌شود تا برسد به سرتاسر یک کشور. (صحیفه نور، ج 8، ص 15) الحمدلله تحول بزرگی در ملت ما پدید آمده است و این جوان‌ها که به عشرتکده‌ها و فساد و فحشا کشیده می‌شدند، الان به جبهه‌ها رفت و برای اسلام و مملکت پیروزی و افتخار می‌آفرینند و ما در برابر آنان مسئولیم. هیچ انقلابی تاکنون صورت نگرفته است که دو سه سال این‌قدر نتیجه داده باشد. (صحیفه نور، ج 8، ص 54) ما اگر فایده‌ای از این جمهوری اسلامی نداشتیم، الا همین حضور ملت با همه قشرها در صحنه و نظارت همه قشرها در امور همه، این یک معجزه‌ای است که جای دیگر من گمان ندارم تحقق پیدا کرده باشد و این یک هدیه الهی است که بدون این‌که دست‌های بشر در آن دخالت داشته باشند، خدای تبارک و تعالی به ما اعطا فرموده است. (صحیفه نور، ج 14، ص 133) یک تحول روحی پیدا شد در ایران، سرتاسر ایران یک تحول روحی پیدا شد و مردمی که فکر در امور مملکتی نمی‌کردند، حالا جوان‌ها، بچه‌ها، زن‌ها، مردها مسایلی که در مجالسشان مطرح می‌شود، مسائل روز است و قبلاً این مطلب هیچ نبود. (صحیفه نور، ج 8، ص 3-182) آن چیزی که به ملت ما خدای تبارک و تعالی عنایت فرموده است بسیار است، از آن جمله نجات از انحطاط فرهنگی و اخلاقی و وصول به مراتبی از مراتب اخلاق و فرهنگ و پیروزی در جبهه‌ها و بالاتر از آن پیروزی بر نفس که برای جوان‌های ما در قشر وسیعی حاص شده است. (صحیفه نور، ج 17، ص 214) در ملت ما یک تحولی حاصل شد که آن تحول سابقه نداشت. آن تحول این‌طور بود که شهادت را برای خودشان و فوز عظیم می‌دانستن. جوان‌های ما الان هم پیش من می‌آیند - بعضی از آن‌ها – و می‌گویند که شما دعا کنید که ما شهید بشویم. این رمز پیروزی بود. (صحیفه نور، ج 5، ص 26)
ج- فروریختن نظام طاغوتی و سلطنتی مستبد و وابسته و استقرار نظام جمهوری اسلامی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه سیاست و حکومت است. انقلاب اسلامی به حکومت طاغوتی و سلطنتی 2500 ساله در ایران پایان داد و مبتنی بر خواست و آرای مردم، نظام مردم‌سالاری دینی را با عنوان «جمهوری اسلامی» برپا کرده. نظام مردم‌سالاری دینی استقلال ایران را تأمین و با نگه‌داشتن مردم در صحنه، آزادی‌های آنان و عزت ملی را پاس داشت. با انقلاب اسلامی، مسئولان با رای مردم به قدرت رسیدند و نهادهای مردمی برای حفظ انقلاب و پیش‌برد آرمان‌های آن تأسیس شد. این دستاوردهای ارزشمند در کلام حضرت امام (ره) با عبارت‌های زیر مورد توجه قرار گرفته است: برکات این نهضت زیاد بود. بزرگ‌ترین برکات، شکستن سد بزرگ شاهنشاهی و راندن دزدها و چپاولگران از مملکت و قطع ایادی شرک و نفاق و قطع ایادی چپاولگران و نفت‌خواران بود. این‌ها برکاتی بود که به ما تاکنون رسیده است. امیدوارم انشاءالله که ما اگر هیچ پیروزی پیدا نکرده بودیم الا رفتن این طایفه، این سلسله، کافی بود برایمان. (صحیفه نور، ج 5، ص 40) ما در این انقلاب پیروزی‌های فوق تصور داشتیم و مظلومیت‌های زیاد. بزرگ‌ترین پیروزی تحویل یک رژیم دوهزار و پانصد ساله مستکبر و ستمگر به یک رژیم اسلامی که در راه اسلامی می‌‌خواهد قدم بردارد و انشاالله بردارد. (صحیفه نور، ج 13، ص 34) قانون اساسی یکی از ثمرات عظیم، بلکه بزرگ‌ترین ثمره جمهوری اسلامی است. (صحیفه نور، ج 10، ص 242) این از برکات نهضت است، برکات اسلام است که همه نهادها سلامی و مردمی است. (صحیفه نور، ج 13، ص 5) من وقتی که متصدیان امور ایران را، همه، چه آن‌هایی که در خارج هستند، چه این‌هایی که در داخل هستند، می‌بینم و مقایسه می‌کنم با متصدیان امور در سابق، زمان قاجار، من آن وقت یادم هست و زمان رضا شاه و زمان شاه و این‌ها، احساس می‌کنم که واقعا یک تحول عظیمی پیدا شده است در ایران، یعنی کار از دست قلدرها به دست ملت افتاده است. آن‌هایی که از خود ملت‌اند. (صحیفه نور، ج 18، ص 207) من گمان می‌کنم که بعضی از تحولاتی که بعد از انقلاب در ایران پیدا شد، این تحولات بود که ما را به مسائلی که تاکنون رسیده‌ایم رسانده است و منجمله از تحولات، این هماهنگی ملت با دولت است، این شاید در رأس سایر تحولات باشد. (صحیفه نور، ج 15، ص 214) امروز ایران اسلامی به برکت ایمان قوی و تعهد به اسلام و تحول عظیمی که در اقشار مختلفه حاصل شده است، دست شرق و غرب و انگل‌های منحرف را از کشور خود کوتاه و به هیچ قدرتی اجازه نمی‌دهد کوچک‌ترین دخالتی در کشور اسلامی ایران نمایند. (صحیفه نور، ج 19، ص 203) امروز اگر رئیس‌جمهور آمریکا باید این‌جا بخواهد به یک نفر از کارمندهای‌ - اداره- دولت- ما یک درشتی بکند یک سیلی می‌خورد. (صحیفه نور، ج 18، ص 53) الانه کشور شما با آن وقت چقدر فرق دارد، آن وقت همه این بودند که مستشاران بیایند چه بکنند، کارخانه‌های ما دست مستشارها بود، ارتشمان دست آن‌ها بود. همه‌ چیزمان دست آن ها بود. امروز شما بحمدالله خودتان هستید. ایستادید روی پایتان در مقابل آمریکا، شوروی نمی‌دانم سایر جاها، می‌گویید که ما اصلاً هیچ کاری به کسی نداریم. (صحیفه نور، ج 19، ص 260) همان‌طور که بارها گفته‌ام مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیچ فرد یا گروه و یا دسته‌ای حق تحمیل فرد و یا افرادی را به مردم ندارند. (صحیفه نور، ج 20، ص 194) نعمت آزادی بالاترین نعمتی است که بشر دارد. شما فاقد بودید این نعمت را نمی‌توانستید یک کلمه حرف بزنید. (صحیفه نور، ج 8، ص 49) این آزادی که الان برای ملت ما هست، برای زن، برای مرد، برای نویسنده‌ها، برای چیزها، این آزادی، آزادی است در کلیه اموری که این امور به نفع شما هست.
شما آزادید بروید بیرون مطالب خودتان را بگویید، انتقاد از دولت بکنید، انتقاد از هر کس که پایش را کج گذاشت بکنید، هیچ‌کسی نیست که به شما بگوید چرا؟ (صحیفه نور، ج 9، ص 234)
د- شکل‌گیری نظام دفاعی با نیروهای مکتبی و مردمی برای کشور
از افتخارات هر ملتی، برخوردار بودن از نیروهای نظامی توانا برای امر دفاع است. ایران در دوران ما قبل از انقلاب اسلامی طی یک دوره 200 ساله و در چند جنگی که بر آن تحمیل گردید حدود یک میلیون کیلومتر مربع از سرزمین خود را از دست داد. با انقلاب اسلامی، بر اساس آموزه‌های دینی، نیروهای مردمی و مکتبی در قالب سپاه، کمیته و بسیج سازمان یافتند و ارتش جمهوری اسلامی نیز رنگ مکتبی و مردمی پیدا کرد. نیروهای مسلح ایران با اقتدار جنگ تحمیلی را به دفاع مقدس تبدیل کرده و اکنون ایران کشوری دارای قدرت بازدارندگی نظامی است. این دستاوردهای ارزشمند انقلاب و نظام اسلامی در عبارت‌های زیر از حضرت امام (ره) به خوبی مورد توجه قرار گرفته است: بعد از انقلاب یک گروه‌هایی پیدا شدند و یک جمعیت‌هایی که نظیر این‌ها در تاریخ گمان نداریم سابقه داشته باشد ... از قبیل پاسدار، کمیته و امثال این‌ها، بسیج. این‌ها یک نوآوردهایی است که به برکت اسلام و تعهد ملت ما به اسلام پیدا شده است و بی‌سابقه است. بی‌سابقه است که به مجرد این‌که انقلابی می‌شود یک عده‌‌ای به نام پاسدار، یک عده‌ای به نام کمیته، یک عده‌‌ای به نام بسیج برای امنیت داخلی و مرزها از خود مردم جوشش کنند. ... این‌ها برکات اسلام است. (صحیفه نور، ج 17، ص 245) یکی از تحفه‌های بسیار باارزشی که این انقلاب به ما داده است، هدیه‌ای است که از جانب خدای تبارک و تعالی به ما عنایت فرموده است، همین است که دست قدرت‌های بزرگ از ارتش بریده شده و مستشارهای آن‌ها بیرون رانده شدند و شما الان خودتان هستید و فرماندهای خودتان ... ارتش که باید ارتش مستقلی باشد و غرور ارتشی‌اش محفوظ باشد، الان بحمدالله این مطلب حاصل است. (صحیفه نور، ج 15، ص 21) ایران امروز به عنوان یک ایران بزرگ و نیرومند مطرح است. (صحیفه نور، ج 15، ص 162) هر روز ما در جنگ برکتی داشته‌‌ایم که در همه صحنه‌ها از آن بهره جسته‌ایم ... تنها در جنگ بود که صنایع نظامی ما از رشد آن‌چنانی برخوردار شد و از همه مهم‌تر استمرار روح اسلام انقلابی در پرتو جنگ تحقق یافت. (صحیفه نور، ج 21، ص 94)
ه- دگرگونی و تحول در امور معیشتی مردم و به‌ویژه اقشار محروم و کم‌درآمد
انقلاب اسلامی نجات‌بخش بسیاری از اقشار آسیب‌پذیر و محروم جامعه شود. در دوران طاغوت درصد کمی از مردم ایران از خدمات گوناگون برخوردار بوده و بخش اعظم جامعه در شهرها و روستاها با فقر و محرومیت دست و پنجه نرم می‌کردند. در کلان شهرایی چون تهران، حلبی‌آبادها در جنوب شهر از فقر و محرومیت‌ها حکایت داشت. انقلاب اسلامی در این وضعیت دگرگونی ایجاد کرد و سیاست اصلی جمهوری اسلامی محرومیت‌زدایی و کمک به اقشار آسیب‌پذیر و فاقد درآمد یا کم‌درآمد شد. حضرت امام (ره) این بخش از دستاوردهای انقلاب و نظام اسلامی را این‌گونه بیان می‌دارند: خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و روآوردن به حمایت از سرمایه‌دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیش‌تری برخوردار بشوند. (صحیفه نور، ج 20، ص 129) مسئولین محترم کشور ایران علی‌رغم محاصرات شدید اقتصادی و کمبود درآمدها، تمامی کوشش و تلاش خود را صرف فقرزدایی جامعه کرده‌اند و همه آرمان‌ و آرزوی ملت و دولت و مسئولین کشور ماست که روزی فقر و تهی‌دستی در جامعه ما رخت بربندد و مردم عزیز و صبور و غیرتمند کشور از رفاه در زندگی مادی و معنوی برخوردار شوند. (صحیفه نور، ج 20، ص 129) اگر چنان‌چه شما ملاحظه کنید که در این دو سال در کشور ما صنعت‌های زیادی که آن‌ها انجام می‌دادند خودشان انجام می‌دهند و باورتان باشد که خود ما هم می‌توانیم صنعتی داشته باشیم و می‌توانیم ابتکاری داشته باشیم همین باور توانایی، شما را توانا می‌کند. اساس این باور است که آن‌ها از ما گرفته بودند، آن‌ها ما را از همه چیز تهی‌ کرده بودند به طوری که افکار ما، باورهای ما همه وابستگی داشت. (صحیفه نور، ج 14، ص 194) این بنیاد پر برکت (بنیاد پانزده خرداد) که در راه جامعه است، مورد تایید اینجانب است ... امید است بنیاد شریف برای روستاهای محروم و دورافتادمان اولویت قائل شوند. خداوند تعالی توفیق خدمت همگانی را برای روستاهای محروم و دور افتادگان قائل شوند. (صحیفه نور، ج 16، ص 183) بعد از انقلاب یک گروه‌هایی پیدا شدند و یک جمعیت‌هایی که نظیر این‌ها در تاریخ گمان نداریم سابقه داشته باشد. همین گروه امداد و کمیته امداد، من شنیده‌ام که در یک کشوری یک همچو کمیته‌ای باشد که همشان صرف رسیدگی به فقرا و مستمندان و دهقانانی که در دور افتاده شهرها قرار گرفته‌اند و محرومات جامعه ... اینها یک نوآوردهایی است که به برکت اسلام و تعهد ملت ما به اسلام پیدا شده است و بی‌سابقه است. (صحیفه نور، ج 7، ص 135)
شکستن ابهت ابرقدرت‌ها و دفاع از حقوق مستضعفین جهان در برابر ستمگران
انقلاب اسلامی و نظام دینی برخاسته از آن، مواضع مبنایی و اصولی روشنی در قبال نظام سلطه و مستضعفین دارد. بر اساس این مواضع انقلاب توانست ابهت قدرت‌های شیطان را در هم شکسته و فریادرس مسلمانان و مستضعفان عالم گردد. این رویکرد انقلاب و جمهوری اسلامی دستاوردهای ارزشمندی چون بیداری اسلامی را به دنبال داشته و حضرت امام (ره) در بیانات گوناگون به این مواضع انقلاب و دستاوردهای آن اشاره داشته‌اند که به مواردی از این بیانات پرداخته می‌شود: امروز یکی از افتخارات بزرگ ملت این است که در برابر بزرگترین نمایش قدرت و آرامش ناوهای جنگی آمریکا و اروپا درخلیج فارس صف‌آرایی نمود. (صحیفه نور، ج 20، ص 237)
جمهوری اسلامی ایران ... این هنر را کرده که بت‌های عظیم تخیلی را شکسته و رعب و وحشت را از دل مظلومان برداشته و در دل ستمگران گذاشته است و این از یک ملت بی‌عده و عُده کافی معجزه‌ای است که به یه قدرت الهی تحقق یافته است. (صحیفه نور، ج 18، ص 228) بحمدالله از برکت انقلاب اسلامی ایران دریچه‌های نور و امید به روی همه مسلمانان جهان باز شده است و می‌رود تا رعد و برق حوادث آن، رگبار مرگ و نابودی را در سر همه مستکبران فرو ریزد. (صحیفه نور، ج 20، ص 237) خداوند تعالی بر ما منت نهاد و رژیم استکبار را با دست توانای خود که قدرت مستضعفین است در هم پیچید و ملت عظیم ما را ائمه و پیشوای ملت‌های مستضعف نمود. (صحیفه نور، ج 5، ص 233) ما اعلام می‌کنیم که جمهوری اسلامی ایران برای همیشه حامی و پناهگاه مسلمانان آزاده جهان است و کشور ایران به عنوان یک دژ نظامی و آسیب نا‌پذیر نیاز سربازان اسلام را تامین و آنان را به مبانی عقیدتی و تربیتی اسلام و همچنین به اصول و روش‌های مبارزه علیه نظام‌های کفر و شرک آشنا می‌سازد. (صحیفه نور، ج 20، ص 238) شما در این مدتی که انقلاب کردید و قیام کردید، خودتان باورتان آمد و به دولت‌های مستضعف و ملت‌های مستضعف هم باوراندید که می‌شود در مقابل آمریکای جهان خوار و شوروی جهانخوار ایستادگی کرد. (صحیفه نور، ج 14، ص 194) ما باید از مستضعفین جهان پشتیبانی کنیم. ما باید در صدور انقلابمان به جهان کوشش کنیم و تفکر اینکه ما انقلابمان را صادر نمی‌کنیم کنار بگذاریم. (صحیفه نور، ج12، ص 19)
آری فلسطین راه گم کرده و خود را از راه برائت ما یافت و دیدیم که در این مبارزه چطور حصارهای آهنین فرو ریخت و چگونه خون بر شمشیر بر کفر و فریاد بر گلوله پیروز شد و چطور خواب بنی اسرائیل در تصرف از نیل تا فرات آشفته گشت. (صحیفه نور، ج 20، ص 234) ما انقلابمان را در جنگ صادر نموده‌ایم. ما مظلومیت خویش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نموده‌ایم. ما در جنگ پرده از چهره تزویر جهان‌خواران زدیم، ما در جنگ دوستان و دشمنانمان را شناختیم. ما در جنگ یاد گرفتیم که باید روی پای خودمان بایستیم، ما در جنگ ابهت ابرقدرت شرق و غرب را شکستیم. ما در جنگ ریشه‌های انقلاب اسلامی‌مان را محکم کردیم، ما در جنگ حس برادری و وطن‌دوستی را در نهاد یکایک مردمان باور کردیم، ما در جنگ به مردم جهان و خصوصا مردم منطقه نشان دادیم که علیه تمامی قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها سالیان سال می‌توان مبارزه کرد. جنگ ما کمک به فتح افغانستان را به دنبال داشت، جنگ ما فتح فلسطین خواهد داشت، جنگ ما موجب شد که تمامی سردمداران نظام‌های فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت کنند. جنگ ما بیداری پاکستان و هندوستان را به دنبال داشت. (صحیفه نور، ج 21، ص 94)
دستاوردهای انقلاب اسلامی از دیدگاه حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی)
حضرت آیت‌اله العظمی امام خامنه‌ای (مدظله العالی) نیز مانند حضرت امام (ره)، در مقاطع مختلف به تبیین و تشریح دستاوردهای انقلاب اسلامی و پیش‌رفت‌های جمهوری اسلامی پرداخته‌اند. برای جلوگیری از طولانی شدن این نوشتار، به اختصار فقط مواردی از بیانات معظه له در خصوص دستاوردهای انقلاب اسلامی که در آستانه سی‌و‌سومین سالگرد پیروزی انقلاب و در خطبه‌های نماز جمعه تهران ایراد گردید را مرور می‌کنیم:
در این ایام باید از ملت ایران نیز تشکر کرد که در 33 سال گذشته از خود وفاداری، ایثار، شجاعت، جوانمردی، بصیرت و حضور دائمی در صحنه نشان دادند. انقلاب، رژیم ضد اسلام و دیکتاتور و مستبد را از بین برد و رژیمی اسلامی و مردم سالار بر سر کار آورد. از بین رفتن وابستگی و جایگزینی استقلال همه جانبه، از بین رفتن اختناق نفس‌گیر و حاکمیت فضای آزادی و رهایی از تحقیرشدگی تاریخی و بدست آوردن عزت ملی، از بین رفتن ضعف نفس و خود کم‌بینی و حاکم شدن روحیه اعتماد به نفس ملی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی است. یکی دیگر از دستاوردهای انقلاب، تبدیل ملت ایران، از ملتی منزوی و بی‌نقش در مسائل سیاسی و کشور، به ملتی آگاهو دارای تحلیل سیاسی و تاثیرگذار در مسایل کشور است. امروز شعارهای انقلاب همان شعارهای اول انقلاب است و این نشان‌دهنده سلامت انقلاب است. نظام اسلامی بر همه توطئه ها و نقشه‌های دشمن از قبیل جنگ، اقدامات تروریستی و تحریم‌ها غلبه کرد. پیشرفت‌های علمی و فناوری یکی دیگر از نقاط قوت بسیار مهم است. بر اساس گزارش‌های مراکز معتبر جهانی، ایران رتبه علمی اول منطقه و هفدهم جهان را دارد. پیشرفت‌های کشور در ایجاد زیر‌ساخت‌های فنی و مهندسی صنعتی، مخابرات، راه‌ها و صنعت از نقاط بسیار قوت نظامی اسلامی است.
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، توسعه قدرت جمهوری اسلامی، بیداری اسلامی، افت قدرت نظام سلطه را از واقعیت‌هایی می‌دانند که در پی انقلاب اسلامی به وقوع پیوسته و بر این اعتقاد هستند که جهان بر سر یک پیچ تاریخی قرار دارد و هندسه سیاسی جهان در حال تغییر می‌باشد. معظم‌له ایجاد تمدن نوین اسلامی در آینده نزدیک را نوید می‌دهند.
 

سندتجاری

یایها الذ ین آمنوا اذا تداینتم بدین الى اجل مسمى فاکتبوه و لیکتب بینکم کاتب بالعدل و لایاب کاتب ان یکتب کما علمه اللّه فلیکتب و لیملل الّذى علیه الحق و لیتق الله ربه و لا یبخس منه شیا فان کان الّذى علیه الحق سفیها او ضعیفا او لا یستطیع ان یمل هو فلیملل ولیه بالعدل و استشهدوا شهیدین من رجالکم فان لم یکونا رجلین فرجل و امراتان ممن ترضون من الشهداء ان تضل احدئهما فتذکر احدئهما الاخرى و لا یاب الشهداء اذا ما دعوا و لا تسموا ان تکتبوه صغیرا او کبیرا الى اجله ذلکم اقسط عند اللّه و اقوم للشهده و ادنى الا ترتابوا الا ان تکون تجرة حاضرة تدیرونها بینکم فلیس علیکم جناح الاتکتبوها و اشهدوا اذا تبایعتم و لایضار کاتب و لا شهید وان تفعلوا فانه فسوق بکم و اتقوا اللّه و یعلمکم اللّه و اللّه بکل شى ء علیم .(282) و ان کنتم على سفر و لم تجدوا کاتبا فرهان مقبوضة فان امن بعضکم بعضا فلیود الذى اوتمن امنته و لیتق اللّه ربه و لا تکتموا الشهادة و من یکتمها فانه آثم قلبه والله و بما تعملون علیم .(283)

ترجمه آیات
شما اى کسانى که ایمان آورده اید هر گاه به یکدیگر وامى تا مدت معینى دادید آنرا بنویسید، نویسنده اى در بین شما آن را به درستى بنویسد، و هیچ نویسنده اى نباید از آنچه خدایش آموخته دریغ کند، پس حتما بنویسید، و باید کسى که حق به عهده او است و بدهکار است ، املا کند،(نه طلبکار)، و باید که از خدا و پروردگارش بترسد، و چیزى کم نکند و اگر بدهکار سفیه و یا دیوانه است ، و نمى تواند بنویسد سرپرستش به درستى بنویسد، و دو گواه از مردان و آشنایان به گواهى بگیرید، و اگر به دو مرد دسترسى نبود، یک مرد و دو زن از گواهانى که خود شما دیانت و تقوایشان را مى پسندید، تا اگر یکى از آن دو یادش رفت دیگرى به یاد او بیاورد، و گواهان هر وقت به گواهى دعوت شدند نباید امتناع ورزند و از نوشتن وام چه به مدت اندک و چه بسیار، ملول نشوید، که این نزد خدا درست تر و براى گواهى دادن استوارتر، و براى تردید نکردن شما مناسب تر است ، مگر آنکه معامله اى نقدى باشد، که ما بین خودتان انجام مى دهید، پس در ننوشتن آن حرجى بر شما نیست ، و چون معامله اى کردید گواه گیرید، و نباید نویسنده و گواه را زیان برسانید، و اگر رساندید، ضررى به خودتان است ، از خدا بترسید خدا شما را تعلیم مى دهد، که او به همه چیز دانا است .(282)
و اگر در سفر بودید و نویسنده اى نیافتید، باید گروى گرفته شود، و اگر بعضى از شما بعضى دیگر را امین شمرد، امانت دار باید امانت او را بدهد، و از خدا و پروردگار خویش بترسد، و زنهار! نباید گواهى را کتمان کنید، و با اینکه دیده اید، بگوئید: ندیده ام ، که هر کس شهادت را کتمان کند دلش گنهکار است ، و خدا به آنچه مى کنید دانا است (283)

 

                                                                                                                            بیان و توضیح دو آیه شریفه مربوط به احکام قرض و رهن

یاایها الذین آمنوا اذا تداینتم ...

کلمه (تداین ) که مصدر (تداینتم ) است به معناى قرض دادن و قرض گرفتن است ، و کلمه املال و کلمه املاء هر دو به معناى این است که شما بگوئید و دیگرى بنویسد، و کلمه بخس به معناى کم گذاشتن و حیف و میل کردن مال مردم است ، و کلمه (سامة ) که مصدر (تساموا) است به معناى خسته شدن است ، و کلمه (مضاره ) که مصدر (لا یضار) است به معناى ضرر زدن طرفین ى است که هم در مورد دو نفر استعمال مى شود، و هم در مورد جمعیت ، و کلمه (فسوق ) به معناى خارج شدن از اطاعت است ، و کلمه (رهان ) به معناى مالى است که به گرو گیرند، و به جاى آن ، کلمه (رهن ) (به ضمه راء و ضمه هاء) نیز قرائت شده ، و (رهن ) جمع (رهن ) است که آن نیز به معناى مالى است که به گرو گیرند.
و در جمله : (فان کان الّذى علیه الحق سفیها) مى توانست بفرماید: (فان کان سفیها)، چون ضمیر (کان ) به (الّذى علیه الحق ) که در سابق آمده بود بر مى گشت ، و حاجت به تکرار آن نبود، و اگر آن را تکرار کرده براى این بوده که اشتباهى پیش نیاید، و کسى خیال نکند مرجع ضمیر، کلمه کاتب است ، که آن نیز در سابق ذکر شده بود.
و ضمیر (هو) که در جمله (ان یمل هو) آشکارا آمده ، با اینکه ممکن بود مستتر و در تقدیر بیاید، یعنى بفرماید: (ان یمل )، براى این است که ولى سفیه و دیوانه و بى سواد را با خود آنان در املا شرکت دهد، چون این فرضیه با دو فرضیه قبلى فرق دارد، در آن دو فرض بدهکار خودش مستقلا مسؤ ول بود، و اما در این صورت بدهکار با سرپرستش در عمل شریک است ، پس گویا فرموده است : هر قدر از عمل املا را مى تواند انجام بدهد، و آنچه را نمى تواند بر ولى او است که انجام دهد.
در جمله :(ان تضل احدیهما) کلمه (حذر - مبادا) در تقدیر است ، و معنایش این است که : (تا مبادا یکى از آندو فراموش کند)، و در جمله (احدیهما الاخرى )، دوباره کلمه (احدیهما) ذکر شده ، و این به آن جهت است که معناى آن در دو مورد مختلف است :
منظور از اولى یکى از آن دو نفر است ، بدون تعیین ، و منظور از دومى یکى از آن دو نفر است بعد از فراموش کردن دیگرى ، و یا به عبارت دیگر آن کسى است که فراموش نکرده ، پس معناى این کلمه در دو مورد مختلف است ، و گرنه دومى را ذکر نمى کرد و به ضمیر آن اکتفا مى نمود.
استفاده نادرستى که از جمله (اتقوالله و یعلم کم الله )شده است
و منظور از کلمه : (و اتقوا) این است که مسلمانان از خدا بترسند و اوامر و نواهى ذکر شده در این آیه را به کار ببندند، و اما جمله : (و یعلمکم اللّه و اللّه بکل شى ء علیم ) کلامى است نو، که در مقام منت نهادن ذکر شده ، همچنانکه در آیه ارث منت نهاده مى فرماید: (یبین اللّه لکم ان تضلوا) پس مراد از جمله مورد بحث ، منت نهادن بر مردم در مقابل این نعمت است که شرایع دین و مسائل حلال و حرام را براى آنان بیان فرموده .
و اینکه بعضى گفته اند: جمله (واتقوا اللّه ) و (یعلمکم اللّه ) دلالت دارد بر اینکه تقوا سبب تعلیم الهى است ، درست نیست ، براى اینکه هر چند مطلب صحیح است ، و به حکم کتاب و سنت ، تقوا سبب تعلیم الهى است ، اما آیه مورد بحث در صدد بیان این جهت نیست ،
براى اینکه واو عطفى که بر سر آن آمده ، نمى گذارد آیه چنین دلالتى داشته باشد، علاوه بر اینکه این معنا با سیاق آیه و ارتباط ذیل آن با صدرش سازگار نیست .
مؤ ید گفتار ما این است که کلمه (اللّه ) دو بار تکرار شده ، و اگر جمله مورد بحث ، کلامى جدید نبود حاجت به تکرار کلمه (الله ) بود، بلکه سیاق و سبک کلام اقتضا مى کرد بفرماید: (و اتقوا اللّه یعلمکم - از خدا بترسید تا تعلیمتان دهد) پس مى بینیم اسم (اللّه ) را دو بار آورده ، براى اینکه در دو کلام مستقل مى باشد، و براى بار سوم نیز ذکر کرده تا علت را برساند، و بفهماند خدا که شما را تعلیم مى دهد به این جهت است که او به هر چیزى دانا است ، و اگر او به هر چیزى دانا است ، براى این است که اللّه است .
این را هم باید دانست که این دو آیه دلالت دارند بر قریب بیست حکم از اصول احکام قرض و رهن و غیر آن دو، و اخبار درباره این احکام و متعلقات آن بسیار زیاد است ، و چون بحث درباره آنها مربوط به علم فقه بود، ما از بحث در آنها صرفنظر کردیم ، کسانى که مایل باشند به آن مسائل آگاهى یابند مى تانند به کتب فقه مراجعه نمایند.

            گر دو مرد نبودند، يك مرد و دو زن از گواهان، از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند (انتخاب كنيد) تا اگر يكى از آنان فراموش كرد، ديگرى به او يادآورى كند. و شهود نبايد به هنگامى كه آنها را (براى اداى شهادت) دعوت مى‌كنند خوددارى نمايند. و از نوشتن (بدهى‌هاى) كوچك يا بزرگِ مدّت‌دار، ملول نشويد (هر چه باشد بنويسيد،) اين در نزد خدا به عدالت نزديكتر و براى اداى شهادت استوارتر و براى جلوگيرى از شك و ترديد بهتر مى‌باشد، مگر اينكه تجارت و داد و ستد نقدى باشد كه در ميان خود دست به دست مى‌كنيد كه ايرادى بر شما نيست كه آنرا ننويسيد. و هنگامى كه خريد و فروش (نقدى) مى‌كنيد، (باز هم) شاهد بگيريد و نبايد به نويسنده و شاهد (به خاطر حقّگويى) زيانى برسد (و تحت فشار قرار گيرد) و اگر چنين كنيد از فرمان خداوند خارج شده‌ايد و از خدا بپرهيزيد و خداوند (راه درست زندگى را) به شما تعليم مى‌دهد و خداوند به هر چيزى داناست.

نکته ها

بزرگترين آيه‌ى قرآن، اين آيه است كه درباره‌ى مسائل حقوقى ونحوه‌ى تنظيم اسناد تجارى مى‌باشد. اين آيه نشانه‌ى دقّت نظر وجامعيّت اسلام است كه در دوره جاهليّت و در ميان مردمى عقب افتاده، دقيق‌ترين مسائل حقوقى را طرح كرده است.

كلمه «تداينتم» از «دَين» به معناى بدهى، شامل هرگونه معامله غير نقدى، وام و خريد سَلَف مى‌شود.

در حديث آمده است: اگر كسى در معامله سند و شاهد نگيرد و مالش در معرض تلف قرار گيرد، هرچه دعا كند، خداوند مستجاب نمى‌كند و مى‌فرمايد: چرا به سفارشات من عمل نكردى؟! «1»

---

«1». كنزالدقائق، ج 2، ص 467.

جلد 1 - صفحه 449

اگر دقّت در حفظ حقوق فردى ضرورى است، حفظ بيت‌المال بمراتب ضرورى‌تر است!

تنظيم سند، حتّى در معاملات نقدى مفيد است، ولى ضرورت آن به اندازه‌ى معاملات نسيه نيست. چون در معاملات موعددار، ممكن است طرفهاى معامله ويا شاهدان از دنيا بروند يا فراموش كنند، بنابراين لازم است نوشته هم بشود.

از فرمان نوشتن، معلوم مى‌شود كه اسناد تنظيم شده‌اى كه همراه با گواهى عادل باشد، قابل استشهاد است.

از اين آيه استفاده مى‌شود كه جامعه اسلامى بايد يكديگر را در حفظ حقوق حمايت كنند.

زيرا هر معامله‌اى، نياز به كاتب و چند شاهد دارد.

در زمانى كه در تمام جزيرة العرب به گفته مورخان، 17 باسواد بيشتر نبوده، اين همه سخن از نوشتن، نشانه‌ى توجّه اسلام به علم وحفظ حقوق است.

پیام ها

1- ايمان، بستر ومقدّمه عمل به احكام، وخطاب؛ «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» تشويقى براى عمل به احكام است.

2- مدّت بدهكارى، بايد روشن باشد. «إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى»

3- براى حفظ اعتماد و خوش‌بينى به همديگر و آرامش روحى طرفين و جلوگيرى از فراموشى، انكار و سوءظنّ، بايد بدهى‌ها نوشته شود. «فَاكْتُبُوهُ»

4- براى اطمينان و حفظ قرارداد از دخل وتصرّف احتمالى طرفين، سند بايد با حضور طرفين وتوسط شخص سوّمى نوشته شود. «وَ لْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كاتِبٌ»

5- نويسنده‌ى قرار داد، حقّ را در نظر گرفته و عين واقع را بنويسد. «بِالْعَدْلِ» شرط گزينش نويسنده‌ى اسناد، داشتن عدالت در قلم است.

6- به شكرانه سواد و علمى كه خداوند به ما داده است، كارگشايى كنيم. «وَ لا يَأْبَ كاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَما عَلَّمَهُ اللَّهُ»

7- اهل هر فن وحرفه‌اى مسئوليّت ويژه دارد، كسى كه قلم دارد بايد براى مردم بنويسد. «وَ لا يَأْبَ كاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ»

جلد 1 - صفحه 450

8- بايد بدهكار كه حقّ بر ذمّه اوست، متن قرار داد را بگويد و كاتب بنويسد، نه آنچه را بستانكار ادعا نمايد. «وَ لْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ»

9- اقرار انسان عليه خودش، قابل قبول است. «وَ لْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ»

10- بدهكار، هنگام املاى قرارداد بايد خدا را در نظر بگيرد و چيزى را فروگذار نكند و تمام خصوصيّات بدهى را بگويد. «وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ»

11- تدوين قانون بايد به گونه‌اى باشد كه حقّ ناتوان ضايع نشود. اگر بدهكار، سفيه يا ضعيف و ناتوان و يا گنگ و لال بود، سرپرست و ولىّ او متن قرارداد را بگويد و كاتب بنويسد. «فَإِنْ كانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهاً أَوْ ضَعِيفاً ... فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ»

12- سفيهان وناتوانان در مناسبات اجتماعى، نيازمند ولىّ هستند. «فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ»

13- توجّه به حقوق طبقه محروم و اقشار ضعيف، از سوى مسئولان وسرپرستان لازم است. «فَلْيُمْلِلْ» صيغه امر نشانه لزوم اين كار است.

14- مردان، در گواه شدن وگواهى دادن بر زنان مقدّم مى‌باشند. «شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجالِكُمْ»

15- گواهان بايد عادل ومورد اطمينان و رضايت طرفين باشند. «مِمَّنْ تَرْضَوْنَ»

16- هر كدام از مردها به تنهايى مى‌توانند شاهد باشند، ولى اگر شاهد يك مرد و دو زن بود، آن دو زن به اتفاق هم اداى شهادت كنند. تا اگر يكى لغزش يا اشتباه كرد، نفر دوّم يادآورى كند. «فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا»

دو زن به جاى يك مرد در گواهى، يا به خاطر روحيّه‌ى ظريف و عاطفى آنهاست و يا به جهت آن است كه معمولًا زنان در مسائل بازار و اقتصاد حضور فعّال ندارندو آشنايى آنها با نحوه‌ى معاملات كمتر است.

17- اگر براى شاهد گرفتن از شما دعوت كردند، خوددارى نكنيد، گرچه گواه شدن بدون دعوت واجب نيست. «وَ لا يَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا»

18- مبلغ قرارداد مهم نيست، حفظ اطمينان و حقّ‌الناس مهم است. «وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيراً أَوْ كَبِيراً»

جلد 1 - صفحه 451

19- ثبتِ سند به صورت دقيق و عادلانه سه فايده دارد:

الف: ضامن اجراى عدالت است. «أَقْسَطُ»

ب: موجب جرأت گواهان بر شهادت دادن است. «أَقْوَمُ»

ج: مانع ايجاد بدبينى در جامعه است. «أَدْنى‌ أَلَّا تَرْتابُوا»

20- اگر فايده واسرار احكام براى مردم گفته شود، پذيرفتن آن آسان مى‌شود.

«ذلِكُمْ أَقْسَطُ ...»

21- معطل شدن امروز براى نوشتن قرارداد، بهتر از فتنه و اختلاف فرداست.

«أَدْنى‌ أَلَّا تَرْتابُوا»

22- در معاملات نقدى، لزومى به نوشتن نيست. «إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجارَةً حاضِرَةً»

23- در معاملات نقدى، اگرچه نوشتن لازم نيست، ولى شاهد بگيريد. «فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَلَّا تَكْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبايَعْتُمْ»

24- كاتب و شاهد در امان هستند و نبايد به خاطر حقّ نوشتن و حقّ گفتن مورد آزار و اذيّت يكى از طرفين قرار گيرند. «لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيدٌ»

25- اگر اداى شهادت و يا نوشتن قرارداد، نيازمند زمان يا تحمّل زحمتى بود، بايد شاهد و كاتب به نحوى تأمين مالى شوند وگرنه هر دو ضرر خواهند كرد.

«وَ لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيدٌ»

26- كاتب وشاهد حقّ ندارند سند را به گونه‌اى تنظيم كنند كه به يكى از طرفين ضررى وارد شود. «لا يُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهِيدٌ»

27- هرگونه خدشه در سند، از هركس كه باشد، فسق و گناه است. «فَإِنَّهُ فُسُوقٌ»

28- كاتب و شاهد، مرزبان حقوق مردم هستند و شكستن مرزها همان خروج از مرز وفسق است. «فَإِنَّهُ فُسُوقٌ»

29- قلب پاك و با تقوا، همچون آينه علوم و حقايق را مى‌گيرد. «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ»

30- خداوند تمام نيازهاى مادّى و معنوى شما را مى‌داند و بر اساس آن، احكام و

جلد 1 - صفحه 452

قوانين را براى شما بيان مى‌كند. قانون گذار بايد آگاهى عميق و گسترده داشته باشد. «وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ»

در اين آيه نوزده دستور مهم در مورد داد و ستد مالى و تنظیم قرار داد ها و اَسناد به ترتيب ذيل بيان شده است :

1 -در نخستين حكم مى‏فرمايد : اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد ! هنگامى كه بدهى مدت دارى ( به خاطر وام دادن يا معامله ) به يكديگر پيدا كنيد آن را بنويسيد (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلي‏ أَجَلٍ مُسَمًّي فَاکْتُبُوهُ). ضمنا از اين تعبير ، هم مساله مُجاز بودن قرض و وام روشن مى‏شود و هم تعيين مدت براى وامها. قابل توجه اينكه در آيه ، كلمه دَين به كار برده شده نه قرض ، زيرا قرض تنها در مبادله دو چيز كه مانند يكديگرند به كار مى‏رود ، مثل اينكه چيزى را وام مى‏گيرد كه بعدا همانند آن را برگرداند ولى دين هر گونه بدهكارى را شامل مى‏شود ، خواه از طريق قرض گرفتن باشد يا معاملات ديگر مانند اجاره و صلح و خريد و فروش ، كه يكى از طرفين چيزى را به ذمه بگيرد ، بنابر اين آيه موردبحث شامل عموم بدهى ‏هايى مى‏شود كه در معاملات وجود دارد ، مانند سَلَف و نسيه ، در عين اينكه قرض را هم شامل مى‏شود ، و اينكه بعضى آن را مخصوص بَيع سَلَف دانسته ‏اند كاملا بى دليل است هر چند ممكن است شان نزول آن بَيع سَلَف باشد .

2 و 3 - سپس براى اينكه جلب اطمينان بيشترى شود ، و قرار داد از مداخلات احتمالى طرفين سالم بماند ، مى ‏افزايد : بايد نويسنده‏ اى از روى عدالت ( سند بدهكارى را ) بنويسد ( وَ لْيَکْتُبْ بَيْنَکُمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ ) . بنابر اين ، اين قرار داد بايد به وسيله شخص سومى تنظيم گردد و آن شخص عادل باشد. گر چه ظاهر اين جمله و جمله سابق اين است كه نوشتن چنين قراردادهائى واجب است زيرا امر دلالت بر وجوب دارد ، و به همين دليل بعضى از فقهاى اهل سنت ، اين كار را واجب مى‏دانند ، ولى مشهور ميان بزرگان علماى شيعه و اهل سنت به خاطر دلائل ديگر ، استحباب آن است.(يا اينكه امر جنبه ارشادى و راهنمائى براى پيشگيرى از نزاع و درگيرى دارد ) از آيه بعد(آیه 283 سوره بقره)كه مى‏فرمايد : (فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمانَتَهُ) : اگر به يكديگر اطمينان داشته باشيد آن كس كه حقى بر گردن او است بايد به موقع حق را بپردازد ( گو اينكه نوشته‏ اى در كار نباشد ) استفاده مى‏شود كه اين حكم مربوط به جايى است كه اطمينان كامل در بين نباشد و احتمال بروز اختلافاتى باشد . اين نكته نيز قابل ملاحظه است كه عدالت در عبارت فوق ، وصفى براى كتابت است ، ولى از آن معلوم مى‏شود كه بايد نويسنده عادل باشد تا نوشتنش از روى عدالت صورت گيرد.

4 -كسى كه قدرت بر نويسندگى دارد نبايد از نوشتن خوددارى كند و همانطور كه خدا به او تعليم داده است بايد بنويسد ( وَ لا يَأْبَ کاتِبٌ أَنْ يَکْتُبَ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ ) . يعنى به پاس اين موهبتى كه خدا به او داده نبايد از نوشتن قرارداد شانه خالى كند ، بلكه بايد طرفين معامله را در اين امر مهم كمك نمايد ( مخصوصا در محيط هائى مانند محيط نزول آيه كه افراد با سواد كم باشند).

جمله (کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ ) مطابق تفسير فوق ، براى تاكيد و تشويق بيشتر است ولى احتمال دارد كه اشاره به حكم ديگرى باشد ، و آن رعايت نهايت امانت در نوشتن است ، يعنى آن چنانكه خدا به او تعليم داده ، سند را دقيقا تنظيم نمايد.

آيا قبول دعوت براى تنظيم اسناد وجوب عينى دارد ؟ مسلما نه ، زيرا با انجام بعضى از ديگران ساقط مى‏شود ، به همين دليل بعضى از فُقهاء حكم به وجوب كفائى آن كرده‏ اند ولى بسيارى گفته ‏اند كه اين كار نيز مستحب است و نوعى تَعاوُن بِالبِرّ وَ التَّقوىَ ( كمك در انجام نيكى‏ها ) محسوب مى‏شود ، و از جمله‏ هاى آينده اين آيه نیز می توان شواهدی بر استحباب  بدست آورد ، ولى به هر حال تا آنجا كه نظام جامعه اسلامى ايجاب مى‏كند ، اين كار واجب است ، و در فراسوى آن ، مستحب مى‏باشد .

آيا نويسنده مى‏تواند اجرتى بگيرد و هزينه دوات و كاغذ و قلم بر عهده كيست ؟ شايد بعضى تصور كرده ‏اند همه اينها بر عهده كاتب است و حق اجرت را نيز ندارد ، ولى اين سخن صحيح نيست. زيرا گرفتن اجرت بر اين گونه واجبات اشكالى ندارد و هزينه ‏ها نيز به كسى تعلق مى‏گيرد كه كار براى او انجام مى‏شود.

5 -و آن كس كه حق بر ذمه او است بايد املاء كند وبخواند و قرائت نماید (تا دیگری بنویسد) ( وَ لْيُمْلِلِ الَّذي عَلَيْهِ الْحَقُّ). مسلّما يكى از طرفين معامله بايد صورت قرارداد را بگويد تا كاتب بنويسد اما كدام يك از طرفين ؟ آيه مى‏گويد : آن كس كه حق بر گردن او است بايد املاء كند ، اصولا هميشه امضاى اصلى در اسناد ، امضاى بدهكار است و هنگامى كه با املاى او انجام بگيرد ، جلو هر گونه انكارى را خواهد گرفت .

6 -بدهكار بايد از خدا به پرهيزد و چيزى را فروگذار نكند ( وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئاً).

7 -هر گاه كسى كه حق بر ذمه او است ( بدهكار ) سَفيه يا ( از نظر عقل ) ضعيف ( و مجنون ) باشد و يا ( به خاطر لال بودن ) توانائى بر املاء كردن ندارد ، بايد ولىّ او با رعایت عدالت املاء كند وبخواند و قرائت نماید (تا دیگری بنویسد)( فَإِنْ کانَ الَّذي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفيهاً أَوْ ضَعيفاً أَوْ لا يَسْتَطيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ) . بنابر اين در مورد سه طايفه ، ولىّ بايد املاء  و قرائت كند: 1- كسانى كه سفيه ‏اند و نمى‏توانند ضرر و نفع خويش را تشخيص دهند و امور مالى خويش را سر و سامان بخشند ( هر چند ديوانه نيستند ) 2- و كسانى كه از نظر فكرى ضعيف‏ اند يا مانند كودكان كم سن و سال و پيران فرتوت و كم هوش يا ديوانه ‏ها و افراد گنگ و لال  3- و يا كسانى كه توانايى املاء كردن را ندارند هر چند گنگ نباشند.

از اين جمله ( فَإِنْ کانَ الَّذي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفيهاً أَوْ ضَعيفاً أَوْ لا يَسْتَطيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ) احكام ديگرى نيز به طور ضمنى استفاده مى‏شود ، از جمله ممنوع بودن تصرفات مالى سفيهان و ضعيف‏ العقلها و همچنين مساله جواز دخالت ولى در اين گونه امور .

8 -ولىّ نيز بايد در املاء و قرائت و اعتراف به بدهى كسانى كه تحت ولايت او هستند ، عدالت را رعايت كند (بِالْعَدْلِ). نه چيزى بيش از حق آنها بگويد و نه به زيان آنها گام بردارد.

9 -سپس اضافه مى‏كند : علاوه بر اين ، دو شاهد بگيريد( وَ اسْتَشْهِدُوا شَهيدَيْنِ).

10 و 11 - اين دو شاهد بايد از مردان شما باشند (مِنْ رِجالِکُمْ). يعنى هم بالغ ، هم مسلمان باشند ( تعبير به (رِجالِ) ، بالغ بودن را مى‏رساند و اضافه كردن آن به ضمير(کُمْ) اسلام را ، زيرا مخاطب در اينجا گروه مسلمين است).

12 -و اگر دو مرد نباشند كافى است يك مرد و دو زن شهادت دهند ( فَإِنْ لَمْ يَکُونا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ ).

13 -از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما باشند (مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ ).   از اين جمله مساله عادل بودن و مورد اعتماد و اطمينان بودن شهود ، استفاده مى‏شود كه در روايات اسلامى نيز به طور گسترده به آن اشاره شده است. ضمنا بعضى از اين تعبير استفاده كرده‏ اند كه شاهد بايد متهم نباشد ( مانند كسى كه در آن دعوا منافع خاصى دارد).

14 -در صورتى كه شهود مركب از دو مرد باشند هر كدام مى‏توانند مستقلا شهادت بدهند اما در صورتى كه يك مرد و دو زن باشند ، بايد آن دو زن به اتفاق يكديگر اداء شهادت كنند تا اگر يكى انحرافى يافت ، ديگرى به او يادآورى كند ( أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَکِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْري ) .

زيرا زنان به خاطر عواطف قوى ممكن است تحت تاثير واقع شوند ، و به هنگام اداء شهادت به خاطر فراموشى يا جهات ديگر ، مسير صحيح را طى نكنند ، و لذا يكى ، ديگرى را يادآورى مى‏كند ، البته اين احتمال در باره مردان نيز هست ، ولى در حدى پايين‏ تر و كمتر.

15 -يكى ديگر از احكام اين باب اين است كه هر گاه ، شهودرا ( براى تحمل شهادت ) دعوت كنند ، خود دارى ننمايند ( وَ لا يَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا ). بنابر اين تحمل شهادت به هنگام دعوت براى اين كار ، واجب است. اين احتمال نيز داده شده كه هم پذيرفتن دعوت براى تحمل شهادت ( ديدن واقعه ) لازم است ، و هم براى اداى شهادت.

16 -بدهى كم باشد يا زياد  باید آن را نوشت چرا كه سلامت روابط اقتصادى كه مورد نظر اسلام است ايجاب مى‏كند كه در قراردادهاى مربوط به بدهكاريهاى كوچك نيز از نوشتن سند كوتاهى نشود ، و لذا در جمله بعد مى‏فرمايد : و از نوشتن ( بدهى ) كوچك يا بزرگى كه داراى مدت است ملول و خسته نشويد ( وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغيراً أَوْ کَبيراً إِلي‏ أَجَلِهِ ) .

سپس مى‏ افزايد : اين در نزد خدا به عدالت نزديك‏تر و براى شهادت مستقيم ‏تر ، و براى جلوگيرى از شك و ترديد بهتر است ( ذلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْني‏ أَلاَّ تَرْتابُوا). در واقع اين جمله اشاره به فلسفه احكام فوق در مورد نوشتن اسناد معاملاتى است ، مى‏گويد : تنظيم اسناد وقرارداد و دقت در آن از يك سو ضامن اجراى عدالت و از سوى ديگر ، موجب تقويت و اطمينان شهود به هنگام اداى شهادت و از سوى سوم مانع ايجاد بدبينى در ميان افراد جامعه مى‏شود . اين جمله به خوبى نشان مى‏دهد كه اسناد تنظيم شده مى‏تواند به عنوان شاهد و مدركى مورد توجه قضات قرار گيرد ، هر چند متاسفانه جمعى از فقهاء اعتناء چندانى به آن نكرده ‏اند.

17 -سپس يك مورد را از اين حكم استثناء كرده ، مى‏فرمايد : مگر اينكه داد و ستد نقدى باشد كه ( جنس و قيمت را ) در ميان خود دست به دست كنيد ، در آن صورت گناهى بر شما نيست كه آن را ننويسيد ( إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً حاضِرَةً تُديرُونَها بَيْنَکُمْ فَلَيْسَ عَلَيْکُمْ جُناحٌ أَلاَّ تَکْتُبُوها). (تِجارَةً حاضِرَةً ) به معنى معامله نقد است ، و جمله(تُديرُونَها بَيْنَکُمْ )  ( در ميان خود دست به دست بگردانيد ) تاكيدى بر نقد بودن معامله است .

ضمنا از كلمه (فَلَيْسَ عَلَيْکُمْ جُناحٌ ) ( مانعى ندارد ) استفاده مى‏شود كه در صورت معامله نقدى هم اگر سندى تنظيم كنند بجا است ، زيرا بسيار مى‏شود كه در معاملات نقدى نيز كشمكش هائى در مساله پرداختن وجه معامله و مقدار آن يا مسائل مربوط به خيارات پيدا مى‏شود كه اگر سند كتبى در ميان باشد به آنها پايان مى‏دهد.

18 -در معامله نقدى گر چه تنظيم سند و نوشتن آن لازم نيست ، ولى شاهد گرفتن براى آن بهتر است ، زيرا جلوى اختلافات احتمالى آينده را مى‏ گيرد لذا  مى‏فرمايد : هنگامى كه خريد و فروش ( نقدى ) مى‏كنيد ، شاهد بگيريد (وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبايَعْتُمْ). اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور شاهد گرفتن در تمام معاملات است خواه نقدى باشد يا نسيه ، و به هر حال فقهاى شيعه و اهل سنت - جز گروه اندكى - اين دستور را يك امر استحبابى مى‏دانند نه وجوبى - در آيه بعد نيز شاهدى بر اين مساله وجود دارد. و مسلم است كه معاملات بسيار كوچك روزانه ، ( مثل خريدن نان و غذا و مانند آن ) را شامل نمى‏شود.

19 -در آخرين حكمى كه در اين آيه ذكر شده ، مى‏فرمايد : هيچگاه نبايد نويسنده سند و شهود ( به خاطر بيان حق و عدالت ) مورد ضرر و آزار قرار گيرند ( وَ لا يُضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهيدٌ ) . كه اگر چنين كنيد از فرمان خدا خارج شديد ( وَ إِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ ).

و به اين ترتيب قرآن به كاتبان و شاهدان ، مصونيت و امنيت مى‏دهد ، و مؤكدا از مردم مى‏خواهد كه متعرض اين اقامه كنندگان حق و عدالت نشوند. از آنچه گفتيم روشن شد كه جمله (وَ لا يُضَارَّ )به صورت فعل مجهول است يعنى اين گروه نبايد آزار ببينند ، نه اينكه به صورت فعل معلوم باشد به معنى نبايد تحريف كنند و آزار دهند - كه جمعى از مفسران ذكر كرده ‏اند - زيرا اين حكم در آغاز همين آيه آمده است و نيازى به تكرار ندارد .

و در پايان آيه بعد از ذكر آن همه احكام ، مردم را دعوت به تقوا و پرهيزكارى و اطاعت فرمان خدا مى‏كند ( وَ اتَّقُوا اللَّهَ). و سپس يادآورى مى‏نمايد كه خداوند آنچه مورد نياز شما در زندگى مادى و معنوى است به شما تعليم مى‏دهد (وَ يُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ ). و او از همه مصالح و مفاسد مردم آگاه است و آنچه خير و صلاح آنان است براى آنها مقرر مى‏دارد ( وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليمٌ. ).

نكته ‏ها:

1 -احكام دقيقى كه دراين آيه در مورد تنظيم سند ، براى معاملات ذكر شده است ، آن هم با ذكر جزئيات در تمام مراحل ، در طولانى ‏ترين آيه قرآن مجيد ، بيانگر توجه عميقى است كه قرآن ، نسبت به امور اقتصادى مسلمين و نظم كار آنها دارد ، مخصوصا با توجه به اينكه اين كتاب آسمانى در جامعه عقب مانده ‏اى نازل گشت كه حتى سواد خواندن و نوشتن در آن ، بسيار كم بود و حتى آورنده اين قرآن ، درسى نخوانده بود و به مكتب نرفته بود ، و اين خود دليلى است بر عظمت قرآن از يك سو ، و اهميت نظام اقتصادى مسلمين از سوى ديگر. على بن ابراهيم در تفسير معروفش مى‏گويد : در خبر آمده است كه در سوره بقره پانصد حكم اسلامى است و در اين آيه پانزده حكم به خصوص وارد شده است .

همانگونه كه ديديم تعداد احكام اين آيه به نوزده حكم مى‏رسد بلكه اگر احكام ضمنى آن را نيز در نظر بگيريم ، عدد بيش از اين خواهد بود تا آنجا كه فاضل مقداد در كنز العرفان بيست و يك حكم به اضافه فروع متعدد ديگرى از آن استفاده كرده ، بنابر اين سخن مذكور كه تعداد احكام اين آيه را پانزده شمرده ، به خاطر ادغام كردن بعضى از آنها در يكديگر است.

 

2 -جمله‏ هاى (وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ) گر چه به صورت جمله‏ هاى مستقل عطف بر يكديگر آمده است ولى قرار گرفتن آنها در كنار يكديگر نشانه‏ اى از پيوند ميان آن دو است ، و مفهوم آن اين است كه تقوا و پرهيزكارى و خدا پرستى اثرعميقى در آگاهى و روشن ‏بينى و فزونى علم و دانش دارد ، آرى هنگامى كه قلب انسان به وسيله تقوا صيقل يابد ، همچون آيينه  ، حقايق را روشن مى‏سازد ، اين معنى كاملا جنبه منطقى دارد زيرا صفات زشت و اعمال ناپاك حجابهائى بر فكر انسان مى‏ اندازد و به او اجازه نمى‏دهد چهره حقيقت را آن چنان كه هست ببيند ( دل که آیینه صافی است غباری دارد و غبار وحجاب دل مانع دیدن حقایق است و با تقوی و پرهیزکاری و دوری از گناهان ، دل ها  از غبار معاصی پاک وصاف می شوندو حقایق روشن می گردند)، هنگامى كه به وسيله تقوا حجابها كنار رفت ، چهره حق آشكار مى‏شود. سعدی علیه الرحمه در کتاب بوستانش  در این باره چنین گوید:

حقيقت سرائى است آراسته     هوى و هوس گِرد برخاسته

نبينى كه جائى كه برخاست گِرد   نبيند نظر گر چه بينا است مرد

ولى پاره‏ اى از صوفيان جاهل از اين معنى سوء استفاده كرده و آن را دليل بر ترك تحصيل علوم رسمى گرفته‏ اند. در حالى كه چنين سخنى مخالف با بسيارى از آيات قرآن و روايات مسلم اسلامى است. حق اين است كه قسمتى از علوم را از طريق تعليم و تعلُّم رسمى بايد فرا گرفت و بخش ديگرى از علوم الهى را از طريق صفاى دل و شستشوى آن با آب معرفت و تقوا فراهم ساخت ، و اين همان نورى است كه خداوند در دل هر كسكه بخواهد و لايق ببيند مى‏اندازد :   أَلْعِلْمُ نُورٌ يَقْذِفُهُ اللّه ُ فِى قَلْبِ مَنْ يَشآءُ  علم، نورى است كه خداوند به قلب هر كس كه بخواهد مى افكند.

(مصباح الشريعة، ص 16. نيز ر.ك: منيةالمريد، ص 148و 167؛ بحارالانوار، ج 1، ص 224؛ مشكاةالانوار، ص325.)

تفسير نمونه ج : 2ص :383.

بسم الله الرحمن الرحیم

«الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی»

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا تَدایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاكْتُبُوهُ وَ لْیَكْتُبْ بَیْنَكُمْ كاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَ لا یَأْبَ كاتِبٌ أَنْ یَكْتُبَ كَما عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْیَكْتُبْ وَ لْیُمْلِلِ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئاً فَإِنْ كانَ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفیهاً أَوْ ضَعیفاً أَوْ لا یَسْتَطیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ وَ اسْتَشْهِدُوا شَهیدَیْنِ مِنْ رِجالِكُمْ فَإِنْ لَمْ یَكُونا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْری وَ لا یَأْبَ الشُّهَداءُ إِذا ما دُعُوا وَ لا تَسْئَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغیراً أَوْ كَبیراً إِلی أَجَلِهِ ذلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَه یِ وَ أَدْنی أَلاَّ تَرْتابُوا إِلاَّ أَنْ تَكُونَ تِجارَه یً حاضِرَه یً تُدیرُونَها بَیْنَكُمْ فَلَیْسَ عَلَیْكُمْ جُناحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوها وَ أَشْهِدُوا إِذا تَبایَعْتُمْ وَ لا یُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهیدٌ وَ إِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَیْ ءٍ عَلیمٌ» (بقره/282).

1- بزرگترین آیه قرآن و تنظیم اسناد تجاری

در محضر مبارك دانشجویان رشته حقوق هستیم كه در آینده قاضی خواهند شد. در مورد آیه 282 سوره بقره من به 47 نكته رسیده ام كه در این برنامه به عرض شما می رسانم: بزرگترین سوره قرآن سوره بقره است و بزرگترین آیه قرآن همین آیه 282 است كه شامل 172 كلمه و 579 حرف و 15 سطر است. و این آیه مربوط است به انضباط اقتصادی، تنظیم اسناد تجاری، مسئله چك و سفته و حواله و شاهد و كاتب و. . . اگر مردم به این آیه عمل كنند درصد بالایی از كشمكش ها و سوءظن ها و. . . حل می شود.

اول ترجمه آیه را می گویم: مسلمانها! در داد و ستدهایی كه مدت دارد بنویسید. حتما از بین شما یك كاتب عادل بنویسد. وقتی به كاتب گفتند: بیا بنویس، ناز نكند. وقتی خدا به تو علم داده تو هم علمت را در اختیار دیگران قرار بده. (اگر سندی خواستند برایشان بنویس. ) خوب كاتب از چه كسی بشنود تا بنویسد؟ باید بدهكار بگوید. چون طلبكار ممكن است زیاد بگوید. املاء كند آن كسی كه حق به گردنش است. بدهكار هم تقوا داشته باشد و مال مردم را كم نگذارد. اگر بدهكاری كه می خواهد املاء كند خل باشد، ضعیف باشد و نتوانست املاء كند، یا لال باشد، ولیش باید املاء كند. ولی هم سوء نیت نداشته باشد و عادل باشد. در تنظیم اسناد تجاری دو تا شاهد اختیار كنید. دو تا شاهد بگیرید كه دوستشان دارید. (علت اینكه دو تا شاهد می گیریم این است كه اگر یك شاهد یادش رفت دیگری یادش بیاید. ) وقتی به شاهد گفتند: بیا و گواه باش، ناز نكند. خسته نشوید اگر بگویند بنویسید. چه چیز كوچك و چه چیز بزرگ.

این ترجمه آبكی بود. حالا برویم سراغ نكات:

از كلمه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» دو تا نكته می گویم:

یكی اینكه معلوم می شود این آیه در مدینه نازل شده است. هرچه «یا أَیُّهَا النَّاسُ» در قرآن است در مكه نازل شده و هرچه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» در قرآن است در مدینه نازل شده است. دوم: وقتی می خواهی به كسی كاری بدهی، برای اینكه انگیزه اش را تحریك كنی او را تعریف كن. اگر از كسی سؤالی كنی و او را با «جناب استاد» مورد خطاب قرار

برنامه درسهایی از قرآن سال 67 . ج1، ص: 2

دهی برای او ایجاد انگیزه می شود تا پاسخ دهد. قرآن وقتی می خواهد تحریك كند می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا» . این باعث می شود كه حرف بهتر در ذهن جای بگیرد.

درسها و نكته ها؛ درس اول: قبل از دستور، انگیزه ها را تقویت كنیم. یعنی وقتی فرزندت را می خواهی برای نماز بیدار كنی بگو: حسن جان! فاطمه خانم! در این صورت بلند می شود. اما اگر لگد زدی و سرش داد كشیدی، هرگز بلند نمی شود.

درس دوم: مسئله؛ قانون برای همه یكسان است. چون می فرماید: «تَدایَنْتُمْ» تداین از باب تفاعل است، یعنی هر دو مثل هم هستید.

درس سوم: كلمه «دین» ، هر نوع بدهی را شامل می شود. ای مؤمنین هر وقت به هم بدهكار شدید (هر نوع بدهی) . «إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاكْتُبُوهُ» در این آیه چند تا «فَاكْتُبُ» داریم. (5 تا) در یك آیه، پنج بار می فرماید: بنویسید. (هر نوع بدهی، هرچقدر كه باشد، از هركه باشد. ) چون این از حقوق انسانی است نه از حقوق اسلامی. چون ما دو تا حقوق داریم: حقوق انسانی و حقوق اسلامی. پرداخت دین حق انسانی است. حدیث از امام صادق (ع) است: اگر شمر خنجری را كه با آن امام حسین (ع) را شهید كرد، پیش من به امانت بگذارد، و بعد از من بخواهد به او خواهم داد. یعنی رد امانت حق انسانی است نه حق اسلامی؛ حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح الجنان، بعد از فوتش به خواب پسرش آمد. به او گفت: من در برزخ گیرم به خاطر اینكه یك كتاب از فلانی گرفتم و یادم رفت تا به او بدهم و از این جهت مدیونم. می روی از كتابخانه فلان كتاب را بر می داری و به فلانی می دهی. پسر می گفت: از خواب بیدار شدم و كتاب را یافتم، دویدم تا به صاحبش بدهم. لب در خوردم زمین و كتاب هم افتاد و پاره شد. رفتم و همان را دادم به صاحبش. فردا شب دوباره پدرم به خوابم آمد كه: مال مردم را سالم گرفتیم و زخمی پس دادیم باز هم مدیون هستم. برو مقداری به او پول بده تا راضی شود. توجه دارید! ! حق الناس خیلی مهم است؛ بزرگترین نامه های نهج البلاغه نامه امام (ع) به مالك اشتر است كه نامه ای سیاسی است. بزرگترین آیه ها هم آیه حقوقی است. چقدر كج فكری می خواهد كه آدم بگوید: دین از سیاست جداست!

2- شرایط ثبت و یادداشت اسناد مالی

ثبت و نوشتن مسایل نشانه محكم كاری است. من این بحث محكم كاری را در تلویزیون عنوان كرده ام. مدت پرداخت باید مشخص باشد: «إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی» . زمانبندی در اسلام خیلی مهم است. اگر حاجی ها كوچكترین خلافی انجام بدهند گاهی گوسفند و شتر باید قربانی كنند. بزرگترین خلاف حاجی ها این است كه شب عید قربان یك دقیقه زودتر از غروب از عرفات بیرون بیاید. یك ثانیه قبل از ظهر، نماز باطل است. یك ثانیه هم قبل از افطار غذا خوردن، روزه را باطل می كند.

جالب اینجاست كه در زمان جاهلیت فرموده: بنویسید! خیلی مهم است. زمانی كه در كل مكه هیچ باسوادی نبود، در كل جزیره ی العرب هم 17 تا باسواد بود. در آن زمان جاهلیت می فرماید: بنویس! (آن هم 5 بار) .

برنامه درسهایی از قرآن سال 67 . ج1، ص: 3

باید نویسنده شخص ثالثی باشد: «وَ لْیَكْتُبْ بَیْنَكُمْ كاتِبٌ بِالْعَدْلِ» شخص ثالث و بیطرف بنویسد. «وَ لا یَأْبَ كاتِبٌ أَنْ یَكْتُبَ» اگر از كاتب خواستند بنویسد، او نباید ناز كند. زكات علم خدمت به مردم است. این كاتب هم باید عادل باشد. «كَما عَلَّمَهُ اللَّهُ» یعنی همانطور كه خدا به شما داده است. طبقه موازین الهی بنویسید. خدا به تو داده تو هم به دیگران بده. این هم یكی از راههای تحریك و ایجاد انگیزه است. خداوند به پیامبرش می فرماید: یادت هست كه خودت هم یتیم بودی؟ ! «أَ لَمْ یَجِدْكَ یَتیماً فَآوی» (ضحی/6)، «فَأَمَّا الْیَتیمَ فَلا تَقْهَرْ» (ضحی/9). یادت می آید كه خودت هم بی پول بودی. خلاصه یادت نرود. مسئله مهمی است. در جایی مؤمنین كفار را مسخره می كردند، آیه نازل شد: چرا آنها را مسخره می كنید، یادتان رفته كه خودتان هم كافر بودید؟ ! «قالَ لَقَدْ كُنْتُمْ أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ فی ضَلالٍ مُبینٍ» (انبیاء/54)

كاتب باید حقوقدان باشد و باید اطلاعات حقوقیش زیاد باشد. بعد ممكن است بعد از شهادت آمدند ما را كتك زدند. می فرماید: «وَ لا یُضَارَّ كاتِبٌ وَ لا شَهیدٌ» : كاتب نباید ضرر كند شاهد هم همینطور. یعنی باید پول قلم و نرم افزار و. . . را باید به او داد. حكومت اسلامی باید جان او را بیمه كند. قاضی های رده بالا باید محافظت شوند. و كسی حق ندارد او را تحقیر كند.

3- وظایف مردم و حكومت

«وَ لْیُمْلِلِ الَّذی عَلَیْهِ الْحَقُّ» شاهد هم می گوید: «مِمَّنْ تَرْضَوْنَ» یعنی هرچه بدهكار بگوید آن را باید كاتب بنویسد. از این فهمیده می شود كه از نظر حقوقی اقرار علیه خود انسان جایز است. املاء و املال یكی هستند. در اقرار علیه خود نباید سوء استفاده كند. می گویند: قانون خوب قانونی است كه بن بست نداشته باشد. در اسلام اصلا بن بست نداریم. یك قواعدی در اختیار مجتهد است مثل قاعده «لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ» (كافی/ج /5ص 293)، مثل قاعده حرج. كه هرجا بن بست شد از آنها استفاده كند. مانند یك سری كلید كه در اختیار كلیدساز است. می گویند: اگر طرف سفیه بود یا ضعیف بود بن بست نیست، ولی اش باید به جای او كارش را انجام دهد. ولیش كیست؟ پدر و پدربزرگ. در غیر این صورت حاكم شرع. اگر این آقایی كه بدهكار است سفیه یا ضعیف بود و توان تنظیم سند را نداشت یا استطاعت نداشت كه املاء كند، ولیش بنویسد و او هم نباید سوء استفاده كند. یعنی ولی باید عادل باشد. یعنی دلسوزی بیجا ممنوع. گاهی وقتها از كور یا كر بودن برخی سوء استفاده می شود. ممكن است قاضی یا ولی دلش به حال او بسوزد. قرآن می فرماید: به تو هیچ ربطی ندارد! شما حق را بگویید. اگر بدبخت است از طرف كمیته امداد كمكش كنید: «إِنْ یَكُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقیراً فَاللَّهُ أَوْلی بِهِما» (نساء/135)اگر بنز بود یا ژیان به شما ربطی ندارد، از چراغ قرمز كه رد شد جریمه اش كن. هیچ ربطی به شما ندارد. آن حسابش جداست.

4- گواهی و شرایط گواهان

بعد می فرماید: «وَ اسْتَشْهِدُوا شَهیدَیْنِ» دو تا شهید بیاورید. در زنا 4 تا شاهد می خواهد. چون در زنا دو نفر باید مجازات شوند. «مِنْ رِجالِكُمْ» شاهد هم باید مرد باشد. باید مؤمن باشد زیرا فرموده «رِجالِكُمْ» كم یعنی از شما مؤمنین باشد. حالا اگر مرد نبود اسلام بن بست ندارد. یك مرد و دو تا زن شهادت بدهند. حالا چرا زن دوتا؟ ! در جاهایی كه اسلام حق

برنامه درسهایی از قرآن سال 67 . ج1، ص: 4

زن را نصف كرده همین است. چرا؟ مثلا گفته ارث نصفه. اگر 30 تومان ارث بود می گوید: 20 تومان برای پسرها و 10 تومان برای دخترهاست. اما اسلامی كه گفته زن 10 تومان چون هیچ خرجی به گردنش نیست، می گوید: این 10 تومانت را پس انداز كن و برو ازدواج كن. یك پسر هم با او ازدواج می كند و 20 تومان آن پسر وارد زندگی هر دو می شود. مسایل عاطفی طوری است كه زن به خاطر اینكه مادر است و مادر هم عاطفه می خواهد، فرموده: دو تا زن. چون در قضاوت خشونت و قلدری لازم است. قاضی باید پررو باشد؛ مجرمی را آوردند شلاق بزنند، طرف 3 تا زیادی زد! حضرت فرمود: چند تا زدی؟ ! گفت: 3 تا زیادی زدم. حضرت شلاق را از او گرفت و 3 تا هم به او زد. ما وقتی حكومتمان حكومت اسلامی است كه دو تا قاضی هم شلاق بخورند.

شنیده اید كه حضرت رسول (ص) فرمود: هركه از من طلب دارد بگوید: یك نفر بلند شد و گفت: چوب را بلند كردی و به كتف من خورد! . . . یعنی چه؟ یعنی اگر رهبر مسلمین چوبش به شخصی خورد باید بگوید: آقا بیا بزن. خجالت ندارد. اسلام دقیق است. اسلام می گوید: حاجی هایی كه زودتر از دیگران به مكه رسیده اند، شهادتشان قبول نیست چون پیداست حیوان در اختیار را بیشتر اذیت كرده اند. اسلام می گوید: وقتی می خواهی شیر بدوشی ناخنت را بگیر تا پستانهای گاو را اذیت نكند.

5- تساوی زن و مرد و اصلاح خانوادگی

البته در خیلی جاها زن و مرد با هم مساوی هستند. اگر گفتید در كجا حقوق زن و مرد با هم مساوی است؟ (در قرآن) اسلام می گوید: اگر زن و شوهر با هم دعوا كردند «وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَیْنِهِما فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها إِنْ یُریدا إِصْلاحاً یُوَفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلیماً خَبیراً» (نساء/35)یك داور از فامیل مرد و یك داور هم از فامیل زن بیایند كنار هم و اختلاف را حل كنند. اینجا از جاهایی است كه حقوق مرد و زن یكی است.

از «ه» و «ها» در «أَهْلِهِ» و «أَهْلِها» چهار تا چیز در می یابیم: 1- سرعت 2- دقت، چون فامیلها همدیگر را خوب می شناسند. 3- بی هزینه است. 4- آبروریزی هم ندارد. این دادگاه خانواده است در سوره نساء. قبل از واقع شدن اختلاف بیشتر به آن سامان دهید: «وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَیْنِهِما» بعد هم می گوید: داور «إِنْ یُریدا إِصْلاحاً» یعنی این دوتا داور باید اراده اصلاح كنند. مبادا خانواده زن به نفع او و خانواده مرد به نفع مرد قضاوت كنند.

حالا ما چه كنیم كه خدا توفیقمان بدهد. ما هر كاری می كنیم «آب در هاون كوبیدن است. » قرآن می فرماید: هركه می خواهد خداوند توفیقش بدهد: «إِنْ یُریدا إِصْلاحاً یُوَفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُما» اگر می خواهید خدا به شما توفیق بدهد باید خودتان را اصلاح كنید: «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنینَ» (عنكبوت/69)هركه برای ما تلاش كند او را هدایت می كنیم.

6- همدلی و پرهیز از اختلاف

نباید شهداء ناز كنند هنگامی كه او را برای شهادت می خوانند. خسته هم نشوید. این آیه آیه حقوقی است. اما در آن از عدل و اخلاق هم صحبت شده است. آخرش هم فرموده: «أَلاَّ تَرْتابُوا» اینها برای این است كه به من هم سوءظن نداشته

برنامه درسهایی از قرآن سال 67 . ج1، ص: 5

باشید. برای این است كه رفاقت هایتان به هم نخورد؛ یك چیز مهمی برایتان بگویم. چون الان هم وحدت حوزه و دانشگاه است: موسی (ع) قرار بود 30 روز مناجات كند. 30 روزش شد 40 روز. در این ده روز یك هنرمند به نام سامری توانست گوساله درست كند و مردم را منحرف كند. آمد دید مردم گوساله پرست شده اند! ! «وَ أَخَذَ بِرَأْسِ أَخیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ» (اعراف/150)زلفهای برادرش هارون را گرفت و كشید و تورات را زمین زد. فرمود: چرا من كه ده روز دیر كردم مردم گوساله پرست شدند! ؟ آیه قشنگی در قرآن است. فرمود: «إِنِّی خَشیتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَیْنَ بَنی إِسْرائیلَ وَ لَمْ تَرْقُبْ قَوْلی» (طه/94)ترسیدم كه به من بگویی: چرا بین بنی اسراییل تفرقه انداختی؟ گفتم: گوساله پرست شوند و یكدست باشند بهتر از آن است كه خداپرست باشند. و با هم شاخ به شاخ شوند. این آیه خیلی مهم است. این آیه برای وحدت خیلی زور دارد. ما باید از بعضی چیزها بگذریم. الحمدلله با اینكه 9- 8 میلیون سنی در ایران است هیچ جنگی بین شیعه و سنی اتفاق نیفتاده است. و از این نظر كشور ما نمونه است. دانشگاه و حوزه باید با هم وحدت داشته باشند. «بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ» (آل عمران/195)ما از شماییم و شما هم از مایید. نباید تفرقه باشد. حدیث داریم: حضرت مهدی (ع) زمانی ظهور می كند كه تمام زنهای خانه دار از نظر فكر قضاوت بتوانند قاضی باشند. یعنی وقتی دعوا می شود بفهمند حق با كی است. ما باید رشدمان بالا برود.